غرقاب نیاز باش
تا به ناز رسی!
»خواجه عبدالله«
»هو الطالب و الغالب، پیروز کسی است که در حال طلب است و گفت مولانا که: همه چیز را تا نجویی، نباید جز این دوست را نا نیابی، نجویی. طلب آدمی آن باشد که چیزی نایافته طلب کند و شب و روز در جست و جوی آن باشد. الا اطلبی که یافته باشد و مقصود حاصل بود و طالب آن چیز باشد زیرا طلب از او برای چیز نویی ست که نیافته است و این طلب چیزی که یافته باشد طلب کند این طلب حق است زیرا که حق تعالی همه چیز را یافته است و همه چیز در قدرت او موجود است و مع هذا، حق تعالی طالب است که «هو الطالب الغالب«.(1)
و اما بعد. . . هنر معلم در فرآیند تعلیم و تربیت ایجاد شور و شوق طلب در دانش آموزان است و نه پاسخ به طلب. تولید لحظات جذبه است. ایجاد نیاز است و نه پاسخ به نیاز، نامتعادل ساختن ذهن است و نه متعادل کردن آن، لاغر کردن فکر است و نه فربه ساختن آن، طرح مسأله و خلق موقعیت های مبهم است و نه ارائه موقعیت های معلوم و حل مسأله، تلاش برای به اندیشه واداشتن است و نه اجبار برای حفظ اندیشه ها.
آب کم جو، تشنگی آور به دست
تا بجوشد آبت از بالا و پست
در طلب زن دائماً تو هر دودست
که طلب در راه نیکو رهبر است
و باز از آن عارف شوریده حال و مربی خاموش تبار نقل است که گفت:
»سخن را فایده آن است که تو را در طلب آرد و تهییج کند، نه آنکه مطلوب به سخن حاصل شود و اگر چنین بودی به چندین مجاهده و فنای خود حاجت نبودی. سخن همچنان است که از دور چیزی می بینی جنبنده، در پی آن می دوی تا او را ببینی، نه آنکه به واسطه ی تحرک او را ببینی. ناطقه ی آدمی نیز در باطن همچنین است. مهیج ست تو را بر طلب آن معنی و اگرچه او را نمی بینی به حقیقت.»
عمر آن است که در شور طلب می گذرد
خوش بود منتظران را طلب طلعت دوست
از این رو، رسالت اصلی و هدف غایی تعلیم و تربیت، «طلب مدار» تولید لحظات جذبه و شور و شوق در فضای آموزشی و تربیتی مدرسه است. چه، شور و شوق دانستن بیش از انبوه سازی دانسته ها ارزشمند است. میل به فهمیدن گرانبارتر از حاصل فهمیدن است. عشق به کمال مقدمه ی دستیابی به کمال است، چرا که سرمایه ی رشد آدمی در اصل نیاز و طلب نهفته است، تا رغبت و انگیزه ای حاصل نشود حرکت اثر بخش و
تلاش سازنده ای رخ نمی دهد. پرورش روح جستجوگری و کنجکاوی زیر بنای همه ی کمال خواهی ها و موجب شکوفایی تن و روان است و دولت بی پایان معرفت و بصیرت از همین جستجوگری حاصل می شود:
هین بجو که رکن دولت جستن است
هر گشادی در دل اندر بستن است(2)
زین طلب بنده به کوی تو رسید
درد مریم را به خرما بن کشید(3)
این طلب مفتاح مطلوبات تست
این سپاه و نصرت رایات تست(4)
هر که را بینی طلب کار ای پسر
یار او شو، پیش او انداز سر(5)
1) فیه ما فیه، مولوی.
2) مثنوی معنوی، دفتر سوم، بیت 2302.
3) همان منبع، بیت 98.
4) همان منبع، بیت 1443.
5) همان منبع، بیت 1446.
