پرورش حس دینی

خلل از این است که خدا را به نظر

محبت نمی نگرند، به نظر علم می نگرند!«

»شمس تبریزی«(1)

»نقل است که ابوبکر وراق فرزندی به دبیرستان فرستاد. یک روز او را دید لرزان و رویش زرد شد گفت: «تو را چه بوده است؟» گفت: «استاد آیتی از قرآن به من آموخته است که خدای تعالی می فرماید: «یَوْماً یَجْعَلُ الْوِلْدانَ شیباً«. یعنی، «آن روز که کودکان را پیر گرداند«. از بیم این آیت چنان شدم. پس کودک بیمار شد و هم در آن وفات کرد. پدرش خاک بر سر کرد و می گریست و می گفت: ای ابوبکر فرزند تو چنین شد که به یک آیت که بشنید جان بداد و تو چندین سال قرآن خواندی و ختم کردی و در تو اثر نمی کند.«

و اما بعد. . . نگاه کودک به زندگی و پدیده های اطراف، پاک ترین و ناب ترین نگاه است و بیشتر به نگاه عارفان شباهت دارد. در دوره کودکی هر چیز همان گونه درک می شود که «هست«. در نزد کودکان همه چیز جان دار و معنی دار است. «جان دار پنداری» که یکی از ویژگی های دوران اولیه کودکی است همان حس عارفانه ای است که شاعران بزرگ و عارفان اهل سلوک با جهد بسیار بدان دست می یابند. در نزد شاعران نیز همه چیز جان دار است؛ قطره های باران، برگ درختان، ابر و باد، خاک و آتش و به قول مولانا:

آب و خاک و باد و آتش زنده اند

با من و تو مرده با حق زنده اند

در نزد عارفان، همه پدیده های هستی دارای حس زندگی و به نوعی هوشیاری هستند.

ما سمیعیم و بصیریم و هشیم

با شما نامحرمان ما خامشیم

همه هنر هنرمندان و تمامی خلاقیت دانشمندان و جملگی معرفت عارفان در این است که توانسته اند در بزرگسالی بازگشتی متواضعانه به دوره کودکی خود داشته باشند. در دوره کودکی همه چیز جاودانه است. گذشته و آینده معنا ندارد. زمان و مکان به گونه ای دیگر درک می شود. هیچ حصاری در تفکر و تخیل کودک وجود ندارد. خیال پردازی، جان پنداری، خود میان بینی، جاودانگی و. . . عناصر دست یافتنی هستند که تنها بزرگانی که قلب کودکی خود را حفظ کرده اند می توانند دوباره آن را تجربه کنند. برای همین است که ژان ژاک روسو گفته بود: که «کودک آدمی دینی تر از بزرگسال است«. اما چگونه است که این «حس دینی» در دوره های بعدی رشد به ویژه در خلال آموزش و پرورش رسمی به تدریج کمرنگ می شود؟ در اینجاست که باید قدری به درست بودن شیوه های

تعلیم و تربیت مدارس تردید کرد. چرا که ممکن است در پاره ای از موارد آموزش های رسمی، تشویق ها و تنبیه های نابجا و فشارها و اجباری های تربیتی، به جای آنکه موجب تقویت و گسترش «حس دینی» کودک شود به «خاموش کردن» حس دینی کمک کند! به تعبیر زیبای حضرت مسیح علیه السلام بنگریم که فرمود: «هیچ بزرگسالی به معراج نخواهد رفت مگر آنکه به کودکی خو. یش باز گردد«. پس بگذارید کودکان در کودکی خویش، کودکی کنند تا بتوانند در بزرگسالی از اندوخته های کودکی خویش بهره گیرند. مطمئن باشیم که اگر با این دید به کودکان بنگریم و بگذاریم آنها به طبیعت و فطرت خویش رشد کنند خیلی سریع تر و عمیق تر به اهداف تربیتی و پرورش حس دینی دست خواهیم یافت.

1) گزیده ی مقالات، شمس، ص 45.