فاصله یکی دیگر از عوامل پس زمینه ای در فضای آموزش کلاس است. وقتی اشخاص با همدیگر صحبت می کنند ناخودآگاه کم و کیف فاصله را بین خود نگه می دارند. تأثیر میزان فاصله و رابطه ی آن با ایجاد فضای مثبت یا منفی در کلاس درس توسط محققان مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. از آن جمله دیویس (1981((1) یافته های خود را در چهار حالت محتلف بیان کرده است:
1. فاصله نزدیک: این فاصله که از صفر تا 46% متر برآورد شده است. علائم عاطفی خاصی را از خود بروز می دهد. در این فاصله حالت دستپاچگی پیش می آید. چنین فاصله ای بخصوص در اتوبوس مشاهده می شود که افراد در تلاش اند تا تماسی بین آنها به وجود نیاید و همیشه خود را در حالت سفت و سخت نگه می دارند و به طور مسلم در چنین وضعیتی نمی توان احساس آرامش داشت. این فاصله اگر بین معلم و شاگرد، بیش از حد زیاد باشد، باعث ناراحتی فراگیر شده و به هر حال باید از آن دوری جست. زیرا نوعی بیگانگی و بی تفاوتی را موجب شود.(2)
2. فاصله شخص: این فاصله 75% تا 25 / 1 متر حدس زده شده و فاصله ای است که افراد در حالت دوستی و یا بحث های شخصی، با یکدیگر دارند. معلم در موقعی می تواند به این فاصله دست یابد که در کلاس خود روابط حسنه ایجاد کند و صمیمیت زیادی بین او و فراگیران برقرار باشد. بنابراین تنظیم فاصله مکانی با حالات و هیجانات گفتاری و تمایلات عاطفی همراه با فرازها و نشیب ها و کاهش و افزایش تن صدا و شدت علاقه به موضوع مورد نظر رابطه مستقیم دارد.
3. فاصله اجتماعی: این فاصله از 25 / 1 تا 70 / 3 متر است و منطقه ای است که رعایت آن برای معلمین کلاس های درسی توصیه می شود. قسمتی که به فاصله ی شخصی (25 / 1) نزدیکتر می گردد برای بحث کلاسی و گفتگو در تدریس مناسب بوده و هر قدر به 70 / 3 نزدیکتر می شویم جهت سخنرانی های مختلف مناسب تر است. آثار تربیتی و
پیامدهای عاطفی این فاصله ها در یافته های پژوهشی به ویژه محققانی که در قلمرو روان شناسی اجتماعی فعالیت می کنند مشهود است.(3)
4. فاصله رسمی و عمومی: این فاصله از 70 / 3 تا 6 / 7 متر است که در آن هنگام سخنرانی حالت رسمی بیشتری را ایجاد می کند و صدای سخنران بایستی بلندتر از حالت معمولی باشد. این فاصله برای سخنرانی در کلاس هایی با تعداد زیاد مناسب است. هرقدر از حد نهائی این فاصله 6 / 7 متر پا فراتر بگذاریم تناسب فاصله ی معلم کلاس با دانش آموزان از بین می رود. وقتی فاصله از این حد بیشتر باشد ارتباط غیر کلامی کم کم تأثیر خود را از دست می دهد.
علیرغم اینکه چنین فاصله هایی ممکن است در فرهنگ های مختلف متفاوت باشد ولی تجربه حکم می کند معلم در هنگام تدریس خود از نزدیک شدن برای ساکت کردن افرادی که با هم صحبت می کنند و یا برای بررسی تکالیف و نظایر آن استفاده کند. در واقع بر مبنای جو کلاسی و شرایط محیطی باید فاصله مناسبی را، حتی الامکان حفظ کند تا اضطراب و احساس ناراحتی در دانش آموزان به وجود نیاید.
1) Davies.
2) . The Fixation Pose of The Eyes: Arnold, D Jour. EXP. Psychology P. 25.
3) روان شناسی اجتماعی کاربردی، دکتر فرهاد ماهر، انتشارات رشد.
