تربیت اجتماعی که به واسطه ی آن آدمی در طول حیات خویش تمامی عناصر اجتماعی و فرهنگی محیط خود را به شکل خودآگاه و یا ناخودآگاه درونی کرده و با ساخت شخصیت خویش یگانه می سازد، نقش مهمی در کارکرد فرد در جامعه دارد.
عناصر و مؤلفه های به کار رفته در این تعریف که وجوه و ابعاد آن را در موقعیت های مختلف می توان تفسیر و تحلیل کرد، شامل موارد زیر است:
الف) کسب ارزش های فرهنگی و اجتماعی؛
ب) یگانگی این ارزش ها با شخصیت؛
ج) تطابق و سازگاری با محیط اجتماعی.
در این جا تربیت اجتماعی در وهله ی نخست اخذ دانش، الگوها، ارزش ها و نمادهای آموخته شده می باشد.
این فرایند از آغاز تولد – و به تعبیر پاره ای از روان تحلیل گران حتی قبل از تولد – شروع می شود و در تمامی طول عمر آدمی ادامه می یابد و پایانی نمی شناسد مگر با مرگ.
بدون شک دوران کودکی فشرده ترین و ماندگارترین دوره ی تربیت است که همه ی این عناصر و مؤلفه ها در لایه های بنیادین شخصیت به منزله ی میراث ثانوی او باقی می ماند.
این دوره نه تنها دوره ای است که کودک آدمی چیزهای بسیاری را در خود درونی می کند (آداب نظافت، آداب معاشرت، زبان، نقش ها و غیره. . .) بلکه فراتر از آن دوره ای است که بیش از هر مقطعی از زندگی در آن قابلیت انعطاف وجود دارد و مناسب ترین دوره برای یادگیری و شکل گیری شخصیت است.
البته این قابلیت، هم واجد هراس و نگرانی است؛ اگر آموزه ها و الگوها نامناسب باشد، و هم مایه ی امید و نوید است؛ اگر این آموزه ها با طبیعت و فطرت بالنده ی کودک سازگار و همراه باشد.
یکپارچگی ارزش های فرهنگی – اجتمای با شخصیت که در اثر تربیت اجتماعی تمامی عناصر جامعه و فرهنگ پدید می آید، جزء لاینفک ساخت شخصیت انسان می شود تا آن جا که این عناصر بخشی از محتوای اساسی ساخت شخصیت می شوند.
سومین مؤلفه ی تربیت اجتماعی که از تعریف فوق بر می آید در واقع نتیجه ی تطابق شخص با محیط اجتماعی است؛ محیطی که ناظر به نقش والدین و تأثیر گذاری نهاد خانواده، مذهب و فرهنگ است. این تطابق، شخصیت را به طور عمقی تحت تأثیر قرار می دهد؛ زیرا همه ی جنبه های زیستی – روانی، اجتماعی را در بر می گیرد. بر همین اساس است که پاره ای از روان شناسان کل نگر، آدمی را موجودی زیستی، روانی، اجتماعی، تاریخی و حتی اسطوره ای تلقی می کنند و بر این باورند که هویت فردی و اجتماعی هر کس برخاسته از این عناصر و ترکیب و برآیند منحصر به فرد همه ی این عوامل است که در چرخه ی رشد به دست می آورد. پس مفهوم اجتماعی شدن در این جا چیزی فراتر از محیط فعلی و رخدادهای اجتماعی زمان حاضر است.
