[به نقل از مقاله ی «مفهوم کودکی در عصر پوئتیک«، جعفر قربانی، پژوهشنامه ی ادبیات کودک و نوجوان، شماره ی 26]
»ذهن پیچیده، توانایی دریافت «حقیقت» را ندارد. چنین ذهنی از نعمت «سادگی سترگ» محروم است. ما از همان کودکی، یاد می گیریم که از شفافیت خود خارج شویم و خود را در تیرگی دیگران تار کنیم.«(1)
اگر به متون فلسفی باقی مانده از اعصار قبل از سقراط، نگاهی بیندازیم، در می یابیم که تقریبا کلیه ی آثار حکمی آن دوره، منظوم است و شاید به همین دلیل آن دوره، به عصر پوئتیک یا شاعرانگی موسوم است. البته، بیش تر از قالب شعر، نگاه شاعرانه و شاعرانگی حاکم بر اپیسمته ی آن دوره است که به این نام مسما می بخشد.
امروزه پس از گذشت هزاران سال، فرهنگ انسانی بدین جا رسیده که «کودک آدمی، آدمی تر از آدمی است«(2) مطالعات شناخت شناسی تحولی کودک، به یافته هایی دست یافته که موجبات بهت و حیرت آگاهان روزگار را فراهم آورده است.
بخشی از این یافته ها از این قرارند که ماهیت تفکر و دید انسان در عصر و زیست بوم «آشکارگی» پهلو می زند. برخورداری از «سادگی سترگ» و توانایی «دیدن» خود چیزها فارغ از عینک رنگ ها و تخصص ها، پس از ظهور «ماشینیزم» در عالم انسانی، از پدیده های نایاب و گران قدر محسوب می شود. شهود و تفکر شهودی نیز که جزئی از عوالم عرفانی است و نوع خاص و متمایزی از تفکر بشری به شمار می آید، ریشه در دوره ی کودکی دارد.
مطابق تحقیقات پیاژه، کودک از سن 2 تا 4 سالگی، واجد تفکر و ماهیت شناختی خاص است که تفکر شهودی نامیده می شود. در این مرحله، درک و شناخت کودک از پدیده ها به صورت مستقیم، یعنی فارغ از قالب های ساختار فکری بزرگسالانه و هوش منطقی و انتزاعی صورت می پذیرد. البته، هر چند که توانایی هایی چون زبان آموزی، انجام فعالیت های رمزی، ساختن تصاویر ذهنی و تقلید الگوی پنهان به شکل کاملا ابتدایی، در زندگی روانی کودک به مرتبه ای نرسیده است که پذیرای قاعده و قانون مشخص (دستور زبان) شده و متعاقب آن، ساختار فکری معینی را اقتضا کند،(3) کنش های زبانی این مرحله (کنش علامتی و کنش رمزی(، از مجراهایی نظیر رابطه ی قراردادی دال و مدلولی و نیز رابطه ی محسوس دال و مدلولی، به کودک این امکان را می دهند که آن چه را آرزو می کند یا در سر می پروراند، با روشی نسبتا آسان و به دور از ریزه کاری های دستوری بیان کند.
وجه تسمیه ی «مرحله ی شهودی«، در نظر پیاژه این است که علی رغم گسترش قوای ذهنی، کودک هنوز توانایی انجام عملیات عینی را ندارد و با مفاهیمی چون کمیت (مطابقت یک به یک(، بازگشت پذیری و نیز فهم و رعایت قاعده و قانون به معنای حقیقی آن، بیگانه است.
کودک در این مرحله، گرفتار بسیاری از خودمیان بینی های مستقیم (فضایی، زمانی، علی) و غیر مستقیم (جان دار پنداری، ساخته پنداری) است و هنوز از پس عملیات ردیف کردن و طبقه بندی نظام وار بر نمی آید.
چنان که ملاحظه می کنیم، بیش تر دلایلی که در توصیف ویژگی های مرحله ی شهودی کودک ذکر شد، جزء خصوصیات شناختی دوره ی کودکی اندیشه ی بشری نیز محسوب می شود. از این میان، مخصوصا خودمیان بینی، جان دار
پنداری و ساخته پنداری در زبان شعر و عرفان نیز خودنمایی می کند. اگر کمی تأمل و حوصله به خرج دهیم و نگاهی به آثار علمی و فلسفی دوران ما قبل سقراط بیندازیم، رگه های خود میان بینی های فضایی، زمانی و علی را به خوبی در نوشته های آنان خواهیم دید.
1) برای جوانان، کریشنامورتی، ص 40.
2) عبارت از کتاب «امیل«، اثر ژان ژاک روسو نقل شده است.
3) روان شناسی ژنتیک، دکتر محمود منصور، جلد اول، ص 143.
