دستورالعمل های ارائه شده، حوزه های مهم برای تعریف برنامه ی آموزشی موزه را مشخص می کند. با بررسی آن ها هر برنامه ی آموزشی ضرورتا مختص یک موزه خواهد بود. تدوین برنامه حتما به معنای افزایش میزان خدمات آموزشی موزه نیست؛ مگر این که این موضوع نیز یکی از اهداف خاص برنامه باشد. در واقع برنامه ی آموزشی برای بررسی و اداره ی فعالیت های موجود است.
فواید یک برنامه ی آموزشی
برنامه ی آموزشی، چارچوبی عملی برای اقدامات لازم فراهم می کند. آثار و فواید این نوع برنامه ها را می توان در این محورها خلاصه کرد:
– افزایش رضامندی شغلی؛
– بهبود وضعیت ارائه ی خدمات؛
– جذب بازدید کنندگان جدید؛
– حفظ وقت با تعیین اولویت ها؛
– ایجاد برنامه ی آموزشی متمرکز؛
– جذب حمایت های خارجی از موزه؛
– معرفی و مطرح کردن تاریخچه و ویژگی های موزه.
برنامه چیست؟
یک برنامه، ابزاری مدیریتی است که حداقل محورهای زیر را در بر می گیرد:
– تنظیم اهداف به شکلی که به راحتی قابل انتقال به هیأت مدیره، مدیران و کاربران بالقوه ی موزه باشد و مزایا و نارسایی های خدمات را توضیح دهد.
– تنظیم طرح های عملی برای اتخاذ تصمیم؛
– تبیین اولویت هایی که اعضا برای اخذ تصمیماتشان باید در نظر بگیرند.
– تبیین وظایف به شکل مشخص و تقسیم شده؛
– داشتن فرصت های لازم به منظور فراهم آوردن امکان ارزیابی عملکرد.
یک برنامه، گزارشی است که ویژگی های خدمات ارائه شده را مشخص می کند و اعضا، هیأت امنا، حامیان، هیأت مدیره، مقامات محلی و دیگران می توانند از آن استفاده کنند.
برنامه ی آموزشی باید با حضور مدیران و کارکنان مسئول بخش آموزش تدوین شود. شاید در این مرحله نیاز به انجام تحقیقات باشد. و نتایج به دست آمده نیز باید قبل از ارائه، به تأیید هیأت مدیره ی موزه برسد.
برنامه ی آموزشی موزه
برنامه ی آموزشی موزه باید بازتاب دهنده ی برنامه های کلی موزه و اولویت های شکل دهنده ی آن باشد. شاید سیاست های کلی موزه نیز به نوبه ی خود کاملا تحت الشعاع برنامه های هنری و سرگرم کننده ی موزه باشد و یا عوامل دیگری مانند یک اراده و یا یک قانون در مجلس، شرایط خاص محلی، شرایط مالی و یا احتیاجات موزه های دیگری که خدمات مشابهی ارائه می کنند، باشد. این عوامل را نمی توان نادیده گرفت و هنگام اخذ تصمیم، باید آن ها را در نظر داشت. شرایط کلی مؤسسات نیز می تواند بر سیاست های کلی موزه تأثیر گذارد، مثلا استانداردهای رضایت مشتری و یا برابری همه در استفاده از خدمات، نکاتی معلوم و مشخص هستند و برنامه های موزه باید مطابق با آن ها باشد.
گزارش آخر ممکن است شامل عملکرد آموزشی موزه باشد که همگام با عملکرد کلی موزه ی پاسخ گوی چگونگی برداشت مفهوم آموزش در موزه و نقش آن است.
– برنامه ی آموزشی، اهداف موزه و اولویت ها را مشخص می کند.
– برنامه ریزی آموزشی، اهداف اصلی و مهم یک دوره ی پنج تا ده ساله را مشخص می کند.
– برنامه ی اجرایی آموزشی، برنامه ای برای سه تا پنج سال آینده است و امکان اجرای اهداف مهم را فراهم می آورد.
محتوای برنامه ی آموزشی
دستورالعمل های ارائه شده، فهرست اقداماتی است که انجام آن می تواند به تدوین یک برنامه ی آموزشی کمک کند. هنگام تنظیم برنامه ی آموزشی موزه، نکات زیر باید در نظر گرفته شوند:
– مخاطب؛ ویژگی ها، نیازها، وضعیت اجتماعی و فرهنگی، سن، جنس و. . .
– منابع/ بودجه؛ برآورد مالی، پیش بینی هزینه ها، تخصیص اعتبار و. . .
– نوع خدمات؛ انواع خدمات علمی، رفاهی، اجتماعی، آموزشی و. . .
– نقش و وظایف داخلی موزه
– وظایف خارج از موزه
– آموزش؛ روش ها، سیاست ها و الگوهای آموزشی در موزه ها
– عرضه ی خدمات (بازاریابی(؛ شیوه های جذب مخاطبان و الگوهای تعاملی ارتباط بین بازدید کنندگان و کارکنان.
– ارزیابی؛ نظرسنجی، ارزیابی بازخورد بازدید کنندگان از موزه.
مخاطب
هر موزه مخاطبان بالقوه ی خود را دارد که نیاز هر یک با دیگری متفاوت است. اولویت ها باید با در نظر گرفتن مخاطبان تبیین شود و مخاطب های خاص مشخص گردند.
مخاطبان بالقوه را می توان این طور دسته بندی کرد:
– پیش دبستانی ها- کودکان، والدین، مربیان.
– دانش آموزان
– آموزگاران
– آموزگاران تحت تعلیم
– دانشجویان و هنرجویان
– گروه های خانوادگی
– گروه های اجتماعی- بزرگ سالان، خارجی ها، بازنشستگان، معلولین (افراد کم توان)
– متخصصین
– داوطلبان آزاد
– کارکنان موزه، کارکنان موزه های دیگر
– گروه های سازمان یافته، و NGO ها
– گردشگران
برنامه ی آموزشی باید مشخص کند که مخاطبان مورد نظر چه کسانی هستند و اولویت های آن ها چیست. و نیز لازم است از مطلوب بودن یک برنامه ی آموزشی که برای مخاطبان خاص در نظر گرفته شده است، با مقررات مربوط به برابری امکانات آموزشی برای همه و رعایت عدم تبعیض نژادی در برنامه ها و تصمیمات هیأت امنا و رابطه ی میان برنامه ی آموزشی با خط مشی موزه های دیگر، اطمینان حاصل شود.
نظرسنجی از کاربران قبل از تعیین اولویت ها می تواند مفید باشد و به شناخت کاربران تازه کمک کند. اولویت ها را با روش های متفاوتی می توان مشخص کرد. سیاست های کلی موزه و حامیان مالی می تواند در تعیین اولویت ها تأثیر گذارد. عوامل دیگر مؤثر در تعیین اولویت ها عبارت اند از:
– مجموعه هایی که شاید برای برخی از گروه ها مهمتر از بقیه ی گروه ها باشند.
– مخاطبان جدید- شاید هدف برنامه ی کلی، ایجاد راهکارهایی برای جذب بازدید کنندگانی باشد که برای اولین بار به موزه می آیند.
– محدودیت هایی که ناشی از شرایط ساختمان و تسهیلات آن هستند.
– تعداد کارکنان و مهارت های آن ها- شاید کارکنان قادر به برقراری رابطه ی مؤثر با بعضی گروه های خاص باشند.
نوع خدمات
توجه به نوع خدماتی که ارائه می شود، از اهمیت خاصی برخوردار است. این کار باید با توجه به منابع موجود و اهداف موزه صورت گیرد. عوامل زیادی مانند نوع خدمات، خصوصیت ارائه دهندگان خدمات، مخاطب مورد نظر، هزینه ی خدمات و محتوای برنامه ی آموزشی در این ارتباط وجود دارد. پس از این که تصمیم گیری درباره ی این موضوعات صورت گرفت، برنامه ی اجرایی باید به بررسی جزئیات برنامه ها و خدمات قابل ارائه در سه تا پنج سال آینده بپردازد. نوع خدمات ارائه شده می تواند یکی از موارد زیر باشد:
– ارائه ی آموزش مستقیم شامل سخنرانی ها، برپایی جلسات، گردش های علمی، کار در کارگاه ها، جلسات نقش آفرینی، فعالیت هایی برای تعطیلات؛
– ارائه ی اطلاعات شامل پاسخ دادن به سؤالات، ارائه ی منابع نوشتاری مانند یادداشت عملکرد آموزگاران، کتاب نامه ها، یادداشت های آموزگاران، دفترهای تمرین و یادداشت های موجود در نگارخانه ها؛
– خدمات مربوط به موزه همراه با آموزش از طریق برپایی نمایشگاه ها، انتشار جزوات، گردش علمی، برنامه ها و نمایشگاه های سیار؛
– ارائه ی خدمات خارج از موزه، مانند امکان امانت گرفتن اشیا، نمایشگاه های سیار، پخش نوارهای ویدئویی و جزوات آموزشی، آموزش از راه دور، تهیه ی اسلاید، همکاری با گروه های دیگر و جمع آوری خاطرات بازدید کنندگان.
مخاطبان مورد نظر عبارت اند از:
– دانش آموزان در سه دوره ی تحصیلی
– مربیان پرورشی
– معلمان در دوره های مختلف تحصیلی
– مشاوران و دبیران راهنما
– گروه های اجتماعی
– متخصصان
ارائه کنندگان خدمات عبارت اند از:
– کارکنان بخش آموزش موزه
– متصدیان
– داوطلبین (کارکنان داوطلب)
– کمک مربی ها
– نمایندگان گروه های اجتماعی
– خبرنگاران و عکاسان
چه گروهی به چه امکاناتی دسترسی دارد؟ آیا استفاده از خدمات، رایگان است، و اگر نه، دریافت هزینه به چه نحوی خواهد بود؟ مکان آموزش کجاست؟
– مدارس
– نگارخانه ها
– کلاس های درس مجزا
– مراکز خارج از موزه
– نهادهای اجتماعی
به مخاطبین چه آموزش داده می شود؟
– مجموعه ها
– مکان موزه
– شناخت مناطق اطراف موزه
– ساختمان موزه
– موزه به عنوان نهادی مستقل و فرهنگی
– موضوعات کلی مربوط به موزه و موضوعاتی که ارتباط مستقیمی با موزه ندارند؛ مثل جمع آوری مجموعه ها، شناخت میراث فرهنگی و موضوعات خاصی مانند معماری، تاریخ و جغرافی.
