پیاژه گفته است: هرگاه چیزی را به کودک بیاموزیم، مانع شده ایم که خود شخصا آن را کشف و یا اختراع کند و یا در جای دیگر اشاره کرده است که کودک را باید در برابر «ندانسته ها» قرار داد، نه «دانسته ها«. این جملات بیانگر شیوه ای متمایز از روشهای جاری و سنتی در تدریس و تربیت کودکان است. وظیفه ی اولیاء و یا مربیان و معلمان این نیست که کودکان را آنگونه که خود می خواهند یا می دانند آموزش دهند و یا تربیت کنند، بلکه از آن مهمتر باید به تراز تحول روانی کودک توجه کنند که او چه می خواهد و چه می داند. لذا به جای توصیه های مستقیم و باید و نبایدهای رودرو، باید از پرسشهای سقراطی در کشف طبیعت تفکر و استدلال کودک استفاده کرد.
برای مثال اولیاء ویا معلمان شکایت می کنند که؛ هر چه به بچه ها می گویی، انگار از یک گوش می گیرند و از گوش دیگر بیرون می کنند. مشکل اینجاست که کار اغلب والدین یا معلمان دراین خلاصه شده است که صرفا از طریق نصیحت و گفتارهای مکرر، مسائل خود را به کودکان منتقل و یا تحمیل کنند، در حالیکه این کودک است که خود باید شخصا رفتارها را واجد شود و نه ما کودک را واجد آن رفتار کنیم. با روش نصیحت های مستقیم و لفظی، کودک هرگز استدلال منطقی را نمی آموزد وحتی اگر کودکی از این طریق به منطق و استدلالی مجهز گردد، چون صرفا جنبه ی برونی و ظاهری و حفظی دارد، خیلی زود نیز از بین می رود. چرا که کودک بنا کننده ی منطق خویش نبوده است، بلکه عوامل تصنعی، تحمیلی یا تنبیه با تشویق بیرونی چند ساختی را به او القاء کرده است و طبیعی است آنجایی که کودک شخصا در سازمان روانی خویش به شکل درونی و فعال و توأم با کشف به این منطق و استدلال نرسد، هر آن باید منتظر فروپاشیدن آن باشیم.
یکی از راههایی که کودک خود شخصا واجد منطق و استدلال در هر مرحله ای از تحول اخلاقی می گردد، این است که متناسب با مرحله ای که در آن قرار دارد به سبک طرح معما و سؤال و ایجاد بحران و تعارض، او را به تفکر واداریم. به جای اینکه ما برای اثبات مطلبی دائم دلیل و برهان و تمثیل بیاوریم، اجازه بدهیم که خود او مجهز به اقامه ی دلیل و استدلال گردد.
به عنوان مثال با پرسش های زیر می توان کودک را در فرآیند کشف مفاهیم اخلاقی یاری داد:
– اگر به این کار ادامه دهی چه اتفاقی افتاد؟
– اگر دیگران با تو این رفتار را بکنند چه حالی پیدا می کنی؟
– به نظر تو، من با این کار تو چه احساسی دارم؟
با این سئوالات می توانیم چرخ های استدلال و منطق را در کودکان به حرکت درآوریم. خاصیت سؤال و معما این است که کودک را به فکر کردن تشویق می کند تا خود در بنا کردن و باز پدیدآوری کنش های عقلی و اخلاقی خویش سهیم باشد.
