بحث ما دربارهى تربیت و ادب اولاد بود و این بحث مهمى است چنانچه سعادت دنیا و آخرت براى فرزندانتان مىخواهید به بحث دیروز و امروز اهمیت بدهید چنانچه مطالب را براى خودتان هم باید به کار ببندید، روایات فراوانى داریم که مىفرماید حق اولاد بر پدر و مادر این است که او را مؤدب بار آورند «ان یحسن ادبه» ادب نیکو، ادب بالا و به فرموده امیرالمؤمنین (ع(: «لامیراث کالأدب«(1)
هیچ ارثى براى اولاد بهتر از این نیست که پدر و مادر او را مؤدب کنند حتى یک شعرى در دیوانى که منسوب به امیرالمؤمنین است آمده است:
لیس الیتیم من مات والده
بل الیتیم یتیم العلم و الأدب
یتیم آن نیست که پدرش مرده باشد، یتیم آن است که جاهل باشد یتیم آن است که بىادب باشد و راستى این شعر خیلى عالیست کسى که بىادب است یتیم است، بیچاره است چنانچه کسى که جاهل است بدبخت و بیچاره است و شاعر دیگرى، او هم عالى گفته است:
از خدا خواهیم توفیق ادب
بىادب محروم ماند از فیض رب
بىادب تنها نه خود را داشت بد
بلکه آتش بر همه آفاق زد
بىادب گاهى نه تنها خود را بیچار مىکند بلکه دیگران را هم بیچاره مىکند، بىادب گاهى یک سنگى در چاه مىاندازد که عقلاى قوم نمىتوانند آن سنگ را از چاه بیرون بیاورند. دربارهى ادب گفتم به معنى فصاحت
و بلاغتى است که در علم ادبیت آمده، به کسى از نظر گفتار مىگویند مؤدب که به جا بگوید و خوب بگوید، در این باره عرض کردم، ادب دو قسم است: یکى ادب مربوط به زبان که دیروز فى الجمله دربارهاش صحبت شد ولو اینکه این بحثها چند روزى باید ادامه پیدا کند.
ولى دیگر وقت نداریم و بحث امروز مربوط به ادب در کردار است که انسان باید در کردارش مؤدب باشد و پدر و مادر باید مواظب باشند که بچه در کردار مؤدب باشد، فصاحت و بلاغت داشته باشد، به جا کار کند، بیجا کار نکند، خوب کار کند، بد کار نکند، ادب در گفتار مصادیق فراوانى دارد که به بعضى از مصادیق آن امروز اشاره مىکنم:
1- بچه شما باید نظیف باشد چنانچه خود شما باید نظیف باشید، دربارهى نظافت به اندازهاى در اسلام روى آن پافشارى شده که جملهى «النظافة من الایمان» را همه شما شنیدهاید. نظافت را جزء دین قرار دادهاند.
اسلام لباس را از نظر قیمت هرچه باشد اهمیت نمىدهد هرچه قیمت پایینتر شاید مطلوبتر باشد. اما به آنچه خیلى اهمیت مىدهد پاکیزگى لباس است یعنى اگر یقهى کت شما چرکین باشد و چرکش نمایان، اسلام مىگوید: در اسلام تو، در مسلمانى تو نقص است، اگر بچهى شما دست و صورتش شسته نباشد کثیف باشد علاوه بر اینکه به شخصیت این بچه ضرر مىخورد و کمکم این بچه علاوه بر این که بىنظافت بار مىآید، بىشخصیت هم بار مىآید.
اسلام مىگوید تو پدر و مادر در تأدیب او کوتاهى کردى و بچه تو باید از نظر نظافت مؤدب باشد. بعضى بچهها دیدید خاکآلوده، قى گوشههاى چشم او را گرفته و بالأخره از نظر لباس و صورت بسیار کثیفاند وقتى بابا وارد خانه مىشود دلش نمىخواهد به این بچه نگاه کند چه رسد که بچه را بگیرد و ببوسد، وظیفهى مادر است قبل از اینکه پدر بیاید خود را مهیا کند و خود را پاکیزه کند و بچه خود را هم تمیز کند، وقتى بابا وارد شد بچهاش را بغل بگیرد یک بوس از بچه بگیرد، او را ناز کند خستگى بیرون منزل او برطرف شود.
این ادبى است که از همان بچگى باید به بچه یاد داد، اگر لباس بچه شما کثیف شد وقتى هم که پنجاه ساله، شصت ساله مىشد یقهى کتش پر از چرک است و هیچ اهمیت نمىدهد، با لباس گردآلود وارد منزل مىشود، با گلهاى کفش وارد خانه مىشود، فرش خانه را کثیف مىکند و هیچ اهمیت به آن نمىدهد. و اگر یک فردى چنین باشد و پدر و مادرش تقصیر کرده باشند این بىادبى تقصیر پدر و مادرش است.
1) غررالحکم، فصل 86، جمله 46.
