تمرکز آموختنی است و کودکان باید آن را یاد بگیرند. آنها باید بتوانند فعالیت ها و کارهای روزانه شان را با آرامش و توجه کافی انجام دهند.
کودکی که مدام از کاری به کاری دیگر واداشته می شود، یا کودکی که مدام والدین یا مربیانش بازی و فعالیت او را قطع می کنند، یا کودکی که برنامه ی مشخصی برای فعالیت های روزانه اش ندارد، بدون شک دچار کاهش توجه و تمرکز خواهد شد.
برای تقویت و افزایش تمرکز کودک هنگام انجام بازی، فعالیت و تکالیف درسی اش می توان از روش های زیر استفاده کرد (هالوول و ریتی، 1997(:
1. یادآوری برنامه ها و قوانین روزانه. هنگامی که والدین در می یابند فرزندشان توجهی به خواسته های آنها ندارد و اغلب دچار حواس پرتی و عدم تمرکز می شود، می توانند قوانین، مقررات و خواسته های خود را بر روی کاغذی بنویسند و آن را در معرض دید کودک قرار دهند تا او همیشه آنها را به خاطر داشته باشد. برای مثال، اگر مادری متوجه می شود که فرزندش اغلب فراموش می کند قبل از این که بخوابد، کیف مدرسه اش را آماده کند، می تواند این نکته را بر روی کاغذی بنویسد، یا حتی نقاشی کند، و آن را بر دیوار یا محلی که جلوی چشم کودک باشد، بچسباند، یا اگر پدری در می یابد که فرزندش اغلب فراموش می کند ظرف غذایش را با خود به مدرسه ببرد، می تواند این نکته را بر روی کاغذی بزرگ بنویسد و آن را در محلی که کودک آن را به راحتی ببیند، مثل دیوار راهرو، یا کنار جاکفشی، یا جالباسی بچسباند.
2. انجام بازی های مخصوص تقویت تمرکز. از جمله بازی هایی که موجب تقویت توجه و تمرکز کودک می شوند، می توان از موارد زیر نام برد:
پازل ها. پازل ها، نوعی بازی فکری هستند که از چندین قطعه ی مقوایی، چوبی یا پلاستیکی که شکل های نامنظمی دارند، تشکیل یافته اند. این قطعه ها، هنگامی که به صورت مناسب کنار هم قرار می گیرند، تصویر خاصی را می سازند. پازل ها فواید زیادی دارند، از جمله:
– موجب تقویت حس بینایی کودک می شوند.
– موجب تقویت حس لامسه ی کودک می شوند.
– موجب تقویت حرکت های ظریف دست و انگشت ها می شود.
– موجب هماهنگی حرکت چشم و دست می شود.
– موجب تقویت حافظه ی کودک می شود، زیرا کودک مجبور است هنگام درست کردن آن اجزای تصویر را به خاطر بسپارد تا بتواند قطعه ی مورد نظرش را پیدا کند.
– موجب افزایش توجه، دقت، و تمرکز کودک می شوند، زیرا کودک ضمن بازی با آنها یاد می گیرد که هر یک از قطعه های پازل جزئی از یک تصویر است که اگر نباشد، تصویر او ناقص خواهد بود. هم چنین، کودک مجبور است رنگ ها و طرح های اصلی پازل را به خاطر داشته باشد و جهت خطوط را دنبال کند. مهارت در این کار موجب تقویت خواندن و نوشتن کودک نیز می شود.
پازل ها چندین نوع دارند، از جمله:
پازل مکعب. پازل مکعب از 9، یا 12، یا 15 مکعب تشکیل شده است که روی هر سطح آن بخشی از یک تصویر چسبانده شده است، به گونه ای که با چرخاندن و مرتب کردن مکعب ها، می توان 6 تصویر مختلف با آن درست کرد. برای درست کردن پازل مکعبی، کافی است مکعب ها را کنار هم قرار دهید و تصویری را به اندازه و تعداد مکعب ها ببرید و روی یک سطح آن بچسبانید. سپس تمامی مکعب ها را به یک سمت بچرخانید و تصویری دیگر را ببرید و روی سطح آن بچسبانید، و دوباره تمامی مکعب ها را به یک سمت بچرخانید و تصویری دیگر را بر روی سطح آن بچسبانید، تا زمانی که هر شش سطح مکعب با شش تصویر پوشانده شود. بعد از درست
کردن پازل مکعبی، می توانید مکعب ها را به هم بریزید و از کودک بخواهید با چرخاندن مکعب تصویرها را درست کند.
پازل جور کردنی. پازل جور کردنی به این ترتیب ساخته می شود که یک شکل یا تصویر را روی مقوایی می چسبانند و سپس آن را به طور نامنظم می برند. آن گاه قطعه های پازل را به هم می ریزند و از کودک می خواهند که قطعه ها را درست کنار هم بچیند و تصویر را درست کند.
پازل جاگذاری. روی یک صفحه ی چوبی یا مقوایی ضخیم، جای شکل های معینی مثل، دایره، مستطیل، مثلث و شش ضلعی را با دستگاه های پازل بری، یا تیغ های تیز برش می دهند و آنها را از هم
جدا می کنند. آن گاه از کودک می خواهند که هر تصویر را در جای خودش بچسباند. برای زیباسازی پازل نیز می توان هر یک از قطعه ها را رنگ آمیزی کرد.
مازها. مازها یا مارپیچ ها، مسیرهایی هستند که برخی از آنها بسته و برخی دیگر باز هستند و به سوی هدفی منتهی می شوند. در این تمرین از کودک خواسته می شود که با توجه و تمرکز بر مسیرها، مسیر باز را پیدا کند و به هدف پایانی آن برسد.
تصویرهای مشابه. برای انجام این تمرین از کودک می خواهند که با دقت به تصویری که سمت راست کشیده شده است، نگاه کند و از بین سه تصویری که در سمت چپ کشیده اند، تصویری که کاملا شبیه تصویر سمت راست است را، پیدا کند.
تصویرهای متفاوت. برای انجام این تمرین از کودک می خواهند که با دقت به تصویرهای مشابهی که کشیده شده اند، نگاه کند و آن تصویری که متفاوت از بقیه است، را پیدا کند.
تطابق دادن تصویر با سایه ها. برای انجام این تمرین از کودک می خواهند که با دقت به تصویرها نگاه کند و آن گاه تشخیص دهد که سایه ی شکل مورد نظر کدام است.
چیستان ها و معماهای ساده. چیستان ها و معماهای ساده نیز از جمله بازی هایی هستند که موجب توجه، تمرکز و تقویت فعالیت های فکری کودک می شوند. برای ساختن معماهای ساده، می توان موضوعی که کودک با آن آشنایی دارد را انتخاب کرد و درباره ی ویژگی های آن توضیحی مناسب به کودک داد، تا او بتواند با فکر کردن و تمرکز کردن بر پرسش معما، جواب آن را پیدا کند. برای مثال، آن چه حیوانی است که بدنی کشیده و بلند دارد، روی پوستش خال های درشتی دارد و روی سرش دو شاخ کوچک دارد. جواب، زرافه.
علاوه بر این بازی ها، والدین و مربیان می توانند به وسیله ی نقاشی کشیدن، رنگ آمیزی کردن، کاردستی ساختن، خمیربازی کردن و انجام
بازی های فکری کلامی آرامش، دقت، تمرکز، حوصله و پشتکار کودک را تقویت کنند.
3. اختصاص دادن مکانی آرام برای بازی کودک. کودکان خردسالی که دچار کمبود توجه و تمرکز هستند، به مکان، یا اتاقی احتیاج دارند که بتوانند ساعاتی از روز را در آنجا با آرامش بازی کنند. در برخی موارد، اطرافیان کودک با حرکت ها، رفتارها و سخنان شان موجب تحریک کودک و حواس پرتی او می شوند و اجازه نمی دهند که او مدتی طولانی با اسباب بازی ها و عروسک هایش به تنهایی بازی کند. در این گونه موارد می توان با اختصاص دادن مکانی آرام و به دور از صدای رادیو، تلویزیون، موسیقی های تند و سر و صداهای اضافی آرامش کافی را برای کودک فراهم نمود.
4. کاهش فشاهار و استرس های روزانه. کودکانی که در خانواده های پرتنش، عصبی، تندخو و ستیزه جو بزرگ می شوند، بیشتر احتمال دارد که در سال های بعدی رشد خود، دچار کم توجهی و حواس پرتی شوند، زیر مدام در این نگرانی به سر می برند که مورد خشم، اذیت و عصبانیت فردی قرار بگیرند. فرزندان چنین خانواده هایی چنان برانگیخته و تحریک پذیر هستند که با کمترین فشار و استرسی آرامش فکری و روانی خود را از دست می دهند. در حالی که کودکانی که در خانواده های آرام، صمیمی و مهربان بزرگ می شوند، از امنیت و آرامش روانی لازم برای انجام بازی ها، فعالیت ها و تکالیف شان برخوردار هستند و کمتر دچار بی توجهی و حواس پرتی می شوند.
5. انجام ورزش های آرامش بخش و تمرین سکوت. ورزش هایی مثل، نرمش های تقویت ذهن و جسم، آرام سازی خویشتن و آرامش
عضلاتی می توانند تا حد زیادی موجب تقویت توجه و تمرکز کودک شوند. زمانی که کودک با تمرین سکوت و انجام نرمش های ذهن و جسم، یا آرام سازی خویشتن سعی می کند حواس خود را بر موضوعی آرامش بخش متمرکز کند، در واقع یاد می گیرد که چگونه در طول روز با ناآرامی ها و اضطراب های درونی خود مقابله کند.
6. برقرار کردن تماس چشمی با کودک. آموزگارانی که دانش آموزی مبتلا به مشکل کم توجهی و حواس پرتی دارند، باید سعی کنند با برقراری تماس چشمی مکرر با کودک، توجه او را به درس و کلاس جلب کنند. آنها می توانند این گروه از دانش آموزان را در ردیف اول کلاس بنشانند تا بتوانند با نگاه کردن به آنها حواس شان را به سخنان خود جلب کنند. هم چنین می توانند در تنظیم برنامه برای درس خواندن به آنها کمک کنند.
7. دادن تکالیف و تمرین های سبک و راحت به کودک. از آنجایی که کودکان حواس پرت و کم توجه دچار ناتوانی و ضعف در یادگیری هستند، نمی توانند تمرین ها و مسئله های سنگین و مشکل کلاس را حل کنند. به همین دلیل به آموزگاران توصیه می شود برای تقویت توجه و تمرکز بیشتر کودکان، و البته افزایش اعتماد به نفس آنها، ابتدا تمرین های سبک و آسانی به آنها بدهند تا پس از چند بار موفق شدن در حل کردن این تمرین ها، بتوانند مسائل و تکالیف دشوارتر را هم حل کنند.
8. استفاده از دفترچه ی یادداشت. یکی از مشکلات عمده ی کودکان مبتلا به
کم توجهی و حواس پرتی، فراموش کردن و ضعف حافظه است. برای حل این مشکل، دفترچه ی یادداشت کوچکی که کودک بتواند آن را همیشه همراه داشته باشد، برایش تهیه کنید تا او تکالیف و کارهای روزانه اش را در آن بنویسد و هنگام لزوم به آن مراجعه کند.
