برنامه ترکیب یا به عبارت دیگر لقاح و توالد و تناسل در میدان حیات نباتات و گیاهان، بگونهاى است که هر بینندهاى را در دریائى از تعجب و حیرت غرق مىکند.
فرصت اندک، اجازه توضیح و تفسیر تمام جوانب این مسئله مهم را نمىدهد.
در چند جمله، دور نمائى از این حقیقت شگفت انگیز که همراه با شرایطى خاص و قوانینى اعجاب آور، و برنامههائى فوقالعاده دقیق و منظم است، به محضر عزیزان عرضه مىشود.
اگر در میان گلها دقت کرده باشید، میلهها و پرچمهاى ظریفى در وسط آن دیده مىشود، که آنها را نافه مىنامند، و تعداد آنها در گلها مختلف است، و در عین حال حساب مخصوصى دارد.
در بالاى این میلهها، برآمدگى کوچک و زرد رنگى است که آن را «بساک» مىگویند، در میان بساک، کیسه بسیار کوچکى است که چهار حفره دارد، و در میان آنها دانههاى گرده قرار گرفته است.
دانههاى گرده، دانههاى بسیار ریز میکروسکپى هستند که در عمل شباهت تامى
با نطفه حیوانات دارند!!
پس از برقرارى عمل لقاح بین آن و قسمتهاى ماده، و تخم گل درست مىشود.
دانههاى گرده با آن کوچکى به نوبهى خود داراى ساختمان تو در تو و نازک کاریهاى شگفت آورى مىباشند.
در میان آنها مقدارى زیاد مواد پرتوپلاسمى و مواد چربى، قندى، نشاستهاى، و ازتى مىباشد، و در وسط آنها دو هسته که یکى کوچکتر و دیگرى بزرگتر است وجود دارد، بزرگتر را هستهى روینده، و کوچکتر را هستهى زاینده مىنامند، که وظیفهى مهم این دو را بزودى خواهید دانست.
مادگى: همان قسمتى است که روى محور گل قرار گرفته و در ناحیه فوقانى آن برآمدگى مخصوصى بنام کلاله است، و سطح آن را ماده لزج و چسبناکى پوشانیده، کار این ماده چسبنده نگاهدارى و جذب دانههاى نر و کمک به رویاندن آنهاست.
در پائین مادگى که متصل به قسمت تحتانى گل است، ناحیهى برجستهاى وجود دارد که آن را «تخمدان» مىگویند، و در میان آن تخمکهاى کوچکى یافت مىشود، که با دنبالهى مخصوصى به دیوارهى تخمدان اتصال دارند، و به وسیلهى آن آب و مواد لازمه را جذب مىکنند، تخمکها نیز به سهم خود ساختمان قابل ملاحظهاى دارند.
عمل زفاف: پس از آنکه کیسههاى گردهى بساک از هم پاره شد و گردهها روى کلاله ماده قرار گرفتند فورا شروع به نمو مىکنند، در اینجا باید متذکر شد که براى رسیدن گرده و به کلاله ماده، وسائل مختلفى وجود دارد که از مشاهدهى آن تعجب عمیقى به مطالعه کنندگان جهان خلقت دست مىدهد.
از جمله اینکه حشرات گوناگونى این وظیفه حیاتى را بدون اینکه توجه به کار خود داشته باشند انجام مىدهند، یعنى در اثر رنگ و بوى مطبوع، و ماده قندى مخصوصى که در بن گلها جاى دارد به طرف آنها حرکت کرده، و روى آنها نشسته، و
دانههاى گرده را با پاى پشمآلود خود از این نقطه به آن نقطه حمل مىکنند، این عمل خصوصا در گلهائى که میلههاى نر و ماده آنها از هم جداست. و روى دو پایه قرار دارد بسیار شایان اهمیت است.
همانطور که گفتیم وقتى دانههاى گرده روى کلاله قرار گرفت، شروع به رشد و نمو مىکند، هستهى بزرگتر که همان هستهى روینده است همراه آن نمو کرده و به طرف تخمدان سرازیر مىشود، و در نزدیکى آن بکلى از بین رفته و نابود مىگردد، ولى هسته کوچکتر که زاینده است، از میان این لوله باریک عبور کرده وارد تخمدان مىشود، و با تخمکها ترکیب شده، عمل لقاح و زفاف در آن محیط مخفى و تاریک صورت مىگیرد، نطفهى گل بسته و تخم اصلى آن بوجود مىآید.
هوا و آب و انسان، واسطهها و دلالهاى دیگرى هستند که زمینه لقاح و زفاف نباتات و گیاهان را فراهم مىکنند.
در عرصهگاه حیات نباتات، همانند وضع جمادات قوانین و شرایط ترکیب، توالد و تناسل و زفاف به اراده حضرت حق، بدون پیش آمدن اختلاف و بىمهرى، و نزاع و طلاق، کار خود را دنبال مىکنند، و از این طریق سفره روزى موجودات زنده بخصوص انسان را غرق در انواع ثمرات، حبوبات و میوهجات مىنمایند!!
