هرچه رویید از پی محتاج رَست!(1)
»بعضی را گشایش بود در رفتن، بعضی را گشایش بود در آمدن، هشدار و نیکو بین که این گشایش تو در رفتن است یا در آمدن؟ این مردمان را حق است که با سخن من الف نگیرند، همه سخنم به وجه ی کبریایی می آید. همه ی دعوی می نماید. قرآن و سخن محمد صلی الله علیه و اله همه به وجه ی نیاز آمده است. لاجرم همه معنی می نماید. سخن می شنوند نه در طریق طلب و نه در نیاز. . .(2)
و اما بعد. . . در تربیت مراعات مخاطب کردن، و درایت اهل شناسی و اهلیت یابی کردن، ظرافت نگاه در شنونده داشتن، لطافت بصیرت در
آمادگی گیرنده ی پیام روا داشتن، خود از جمله «گشایش» در تربیت است. اینکه بدانیم مخاطب تا چه اندازه در منزل گشایش است و آیا حال او در قبض است یا بسط، روان او در گرایش است یا انزجاز، ذهن او در انگیزش است یا فرسایش، گوش او آماده ی گفتار است یا زدایش پیام. . . همه و همه حکایت از اصل آمادگی، طلبیدن و خواستن در فرآیند تعلیم و تربیت می کند. آن چیزی که در اغلب اولیا و مربیان به فراموشی سپرده شده است و به خاطر این است که به بن بست تربیت می رسند و تربیت در مدار «عایق» ها متوقف می شود.
1) حکمت آموز عبرت آمیز..
2) گزیده ی مقالات شمس تبریزی، ص 60.
