[به نقل از گزارش تحقیقی «بررسی نقش استدلالهای اخلاقی و نحوه ی تعامل معلم در رشد اخلاقی دانش آموزان«، خانم دکتر پروین کدیور، پژوهشکده تعلیم و تربیت، سال 1376. ]
پرسشنامه ای که در اختیار شما است شامل داستانهایی درباره ی مسایل اخلاقی- اجتماعی است. بعد از هر داستان، تعدادی سؤال مطرح شده است که پاسخ درست یا نادرست ندارد، بلکه تنها نظر و عقیده ی شما درباره ی آن سؤالات را جویا شده است. خواهشمند است پس از خواندن هر سؤال از خود بپرسید که این سؤال در قضاوت و تصمیم گیری شما تأثیر گذار است یا نه؟ سپس، درجه این اهمیت را با علامت ضربدر مشخص کنید.
برای جوابگویی به این پرسشنامه ابتدا داستان زیر را بخوانید و تمرین کنید تا با روش پاسخگویی به این سؤالات آشنا شوید.
مردی می خواهد اتومبیلی بخرد. او متأهل و صاحب دو فرزند است و درآمد متوسطی دارد. ماشینی که می خواهد بخرد، تنها وسیله ی نقلیه ی این خانواده خواهد بود و برای رفتن به محل کار، خرید و گردش مورد استفاده قرار خواهد گرفت. او به این نتیجه رسیده است که قبل از خرید ماشین بهتر است به چند سؤال پاسخ دهد. در قسمت زیر بعضی از آن سؤالات مطرح شده است. اگر شما به جای این مرد بودید، برای انتخاب اتومبیل، کدام یک از سؤالات زیر را مهمتر به حساب می آورید؟
درجه اهمیت: خیلی کم یا اصلا – کم – متوسط – زیاد – بسیار زیاد
سؤال: 1- آیا بنگاه معاملات ماشین باید نزدیک خانه او باشد؟ (کسی که به این پرسشنامه جواب داده است فکر کرده است که این سؤال از اهمیت چندانی برخوردار نیست) اهمیت این سؤال برای شما چقدر است؟
سؤال: 2- آیا خرید ماشین دست دوم، به صرفه تر از یک ماشین نودست اول است؟ (کسی که به این پرسشنامه جواب داده است فکر کرده است که این سؤال از اهمیت زیادی برخوردار است(. اهمیت این سؤال برای شما چقدر است؟
درجه اهمیت: بسیار زیاد
سؤال: 3- آیا باید رنگ ماشین رنگ مورد علاقه وی باشد؟)نظر خودرا در این موردبا علامت ضربدر مشخص کنید(.
سؤال: 4- آیا سرعت ماشین و شتاب آن، عامل مهمی است؟ (اهمیت این سؤال برای خرید اتومبیل چقدر است(.
سؤال: 5- آیا ماشین جادار و بزرگ برای این خانواده بهتر از یک ماشین کوچک است (نظر شما درمورد اهمیت این سؤال برای خرید یک اتومبیل چیست؟)
سؤال: 6- آیا ماشین باید خارجی باشد یا تولید داخل؟ (نظر شما درمورد اهمیت این سؤال چیست؟)
اولویت شماره سؤال
اول 5
دوم 2
سوم 3
چهارم 1
داستان شماره 1:
خانمی به نوعی سرطان مبتلا شده و در بستر مرگ افتاده بود. به عقیده ی پزشکان تنها دارویی که اخیا توسط یک داروساز ساخته شده بود، می توانست جان او را نجات دهد. ساختن دارو برای داروساز گران تمام شده بود. اما داروساز ده برابر هزینه ی ساخت دارو را از مشتری طلب می کرد. او برای ساخت دارو 100 هزار تومان خرج کرده بود. درحالی که مقدار کمی از آن را دویست هزار تومان می فروخت. همسر این بیمار به هر کسی که می توانست سر زد تا شاید این پول را تهیه کند. اما تنها نیمی از آن را که 100 هزار تومان بود تهیه کرد. او به داروساز گفت که همسرش رو به مرگ است و از او تقاضا کرد که یا دارو را ارزانتر بفروشد و یا اجازه دهد که بقیه ی پول را بعدا بپردازد. اما داروساز قبول نکرد و گفت که دارو را با زحمت ساخته ام و می خواهم از این راه پولدار شوم. همسر بیمار ناامید شد و به این فکر افتاد که به شکلی وارد داروخانه شود و دارو را برای همسرش بدزدد.
آیا این مرد باید دارو را بدزدد؟
باید بدزدد
نمی توان تصمیم گرفت
نباید بدزدد
برای قضاوت در این مورد، سؤالاتی به شکل زیر مطرح شده است که پاسخ به آنها قضاوت را آسان می کند. لطفا درجه ی اهمیت هر سؤال را که برای قضاوت مهم است با علامت ضربدر و درجلوی همان سؤال مشخص کنید.
درجه اهمیت: خیلی کم یا اصلا – کم – متوسط – زیاد – بسیار زیاد
1- آیا باید قوانین اجتماعی را رعایت کرد؟
2- آیا هر همسر مهربانی به خاطر سلامت همسرش دست به دزدی می زند؟
3- آیا این مرد می تواند نتیجه دزدیدن دارو مانند حبس یا اعدام را به جان بخرد به این امید که شاید این دارو برای همسرش مفید باشد؟
4- آیا این مرد دزد است و یا این که تحت تأثیر افراد ناباب قرار گرفته است؟
5- این موضوع که این مرد به خاطر خودش دزدی می کند یا برای کمک به دیگران چقدر مهم است؟
6- آیا حقوق داروساز به دلیل ساختن دارو باید مورد احترام باشد؟
7- آیا زندگی تحت هر شرایط بر مرگ ترجیح دارد؟
8- آیا رفتار افراد با یکدیگر به ارزشهایی که به آن پای بند هستندبستگی دارد؟
9- آیا داروساز از حمایت آن دسته از قوانین که فقط از ثروتمندان حمایت می کند، برخوردار نمی شود؟
10-آیا دراین موردقانون مانعی است برای رسیدن افراد به حقوق خود؟
11- آیا باید به دلیل بی رحمی و طمع کاری داروساز، دارو را از او دزدید؟
12- آیا دزدی در چنین موقعیتی به نفع جامعه تمام می شود؟
حالا از سؤالات بالا مهمترین آنها را به ترتیب اولویت انتخاب کنید و شماره سؤال را زیر ستون مربوطه بنویسید:
اولویت شماره سؤال
اول
دوم
سوم
چهارم
داستان شماره 2:
یکی از دانش آموزان سالهای آخر دبیرستان میخواست سرپرستی یک روزنامه ی دیواری برای مدرسه را به عهده بگیرد. قصد او این بود که بتواند نظرات خود و دانش آموزان را در مورد مقررات دبیرستان و مسایل دیگر مربوط به مدرسه را در آن بنویسد. برای کسب اجازه از رئیس دبیرستان پیش او رفت. رئیس دبیرستان به او گفت موافقت من با انتشار این روزنامه این است که کلیه ی مقالات را قبل از انتشار هر روزنامه نگاه کنم. به این ترتیب، رئیس دبیرستان مقالات را تصویب می کرد و روزنامه هم به مدت دو هفته دایر بود. اما رئیس دبیرستان هرگز تصور نمیکرد که توجه دانش آموزان به مقالات تا این حد جلب شود. دانش آموزان با خواندن مقالات روزنامه تدریجا هیجان زده شدند و بر علیه مقررات مدرسه اعتراض کردند. والدین دانش آموزان به دبیرستان تلفن کردند و گفتند نظراتی که در روزنامه منتشر شده است مورد قبول آنها نیست و نبایستی روزنامه منتشر شود. هیجان دانش آموزان بالا گرفت و رئیس دبیرستان دستور داد که کار روزنامه متوقف شود. دلیل رئیس دبیرستان این بود که روزنامه، دانش آموزان را از درس خواندن باز می دارد.
آیا رئیس دبیرستان باید انتشار روزنامه را متوقف کند؟
باید متوقف کند
نمی توان تصمیم گرفت
نباید متوقف کند
برای قضاوت در این مورد سؤالاتی مطرح می شود. لطفا درجه اهمیت هر سؤال را با علامت ضربدر مشخص کنید:
درجه اهمیت: خیلی کم یا اصلا – کم – متوسط – زیاد – بسیار زیاد
1- آیا رئیس دبیرستان بیشتر درمقابل دانش آموزان مسئول است یا درمقابل والدین آنها؟
2- آیا رئیس دبیرستان برای همیشه قول داده بود یا قول او هر بار برای یک شماره از روزنامه ی دیواری بود؟
3- آیا دانش آموزان در صورت توقف روزنامه اعتراض بیشتری خواهند کرد؟
4- اگر کاری به نفع دبیرستان نباشد، آیا رئیس دبیرستان حق دارد در این مورد دخالت کند؟
5- آیا رئیس دبیرستان حق دارد که آزادانه مخالفت خود را اعلام کند؟
6- اگر جلو انتشار روزنامه گرفته شود، آیا رئیس دبیرستان بحث درباره ی مسایل مهم در همه ی زمینه ها را ممنوع کرده است؟
7- آیا دستور رئییس دبیرستان باعث سلب اعتماد دانش آموزانی که روزنامه را تهیه می کردندنمی شود؟
8- آیا تهیه کنندگان این روزنامه از آزادی سوء استفاده نکرده اند و به کشورو قوانین آن وفادار هستند؟
9- توقف این روزنامه چه کمکی به رشد فکری دانش آموزان میکند؟
10- آیا این دانش آموزان با نشر عقاید خود به نوعی حقوق افراد دیگر را پایمال نمی کنند؟
11- آیا رئیس دبیرستان باید تحت تأثیر والدین قرار می گرفت درحالی که بیش از هر کس دیگری می داند که در دبیرستان چه می گذرد؟
12- آیا دانش آموزان با استفاده از روزنامه می خواستند تنفر و نارضایتی را زیادکنند؟
حالا از سؤالات بالا مهمترین آنها را به ترتیب اولویت انتخاب کنید و شماره سؤال را زیر ستون مربوطه بنویسید:
اولویت شماره سؤال
اول
دوم
سوم
چهارم
داستان شماره 3:
مردی به ده سال زندان محکوم شده بود اما بعد از یک سال که از محکومیتش گذشت از زندان گریخت و به شهر دیگری رفت و خود را با نام جدیدی معرفی کرد. او هشت سال با جدیت کار کرد تا بتدریج توانست سرمایه ای برای یک شغل فراهم آورد. او با مشتریان بسیار منصف بود و به کارمندانش بالاترین حقوق را می پرداخت و مقدار زیادی از سودخود را در راههای خیر صرف می کرد. اما یک روز پیرزنی مرد فراری را شناخت و دریافت که وی همان فردی است که پلیس هشت سال است در جستجوی او است.
آیا خانم باید این مرد را به پلیس معرفی کند تا دوباره به زندان بیافتد؟
باید گزارش دهد
نمی توان تصمیم گرفت
نباید گزارش دهد
برای قضاوت در این مورد، سؤالاتی مطرح می شود. لطفا میزان اهمیت هر یک را با علامت ضربدر مشخص کنید:
درجه اهمیت: خیلی کم یا اصلا – کم – متوسط – زیاد – بسیار زیاد
1- آیا این مرد در مدت هشت سال نشان نداده است که آدم خوبی است؟
2- آیا فرار از مجازات، دیگران را تشویق به ارتکاب جرم نمی کند؟
3- آیا باید زندان و فشارهای قانونی حذف شود؟
4- آیا این مرد واقعا با هشت سال زندگی صادقانه، خطای خود را جبران نکرده است؟
5- آیا جامعه حق این مرد را نادیده گرفته است؟
6- آیا جامعه از زندان کردن این فرد خیرخواه فایده ای می برد؟
7- آیا کسی که این مرد را به زندان بازگرداند، آدم بی عاطفه ای است؟
8- این درست است که این مرد از مجازات معاف شود ولی زندانی های دیگر مجبور باشند محکومیتشان را به پایان برسانند؟
9- آیا این خانم، همسایه ی خوبی برای زندانی فراری است؟
10-آیا تحت هر شرایط، وظیفه یک شهرونداین است که مجرم فراری را معرفی کند؟
11- آیا این موضوع که منافع مردم وجامعه چگونه تأمین می شود، مهم است؟
12- آیا زندانی کردن این مردکمکی به او یا به جامعه می کند؟
حالا از سؤالات بالا مهمترین آنها را به ترتیب اولویت انتخاب کنید و شماره سؤال را زیر ستون مربوطه بنویسید:
اولویت شماره سؤال
اول
دوم
سوم
چهارم
داستان شماره 4:
خانمی به دلیل بیماری شدید در آستانه ی مرگ بود و فقط تا شش ماه دیگر زنده می ماند. دردی وحشتناک او را عذاب می داد. او به صورتی ضعیف شده بود که اگر کمی بیش از حد معمول به او مسکن (مثل مرفین) تزریق می کردند، می مرد. از طرف دیگر، درد او را به شدت کلافه می کرد، لذا هنگامی که دردش کاهش می یافت از دکتر خواهش می کرد که داروی او را زیادکند و اجازه دهد که او بمیرد. دلیل او این بود که درد را نمی تواند تحمل کند و به هر حال بیش از چند ماه نیز زنده نخواهد بود.
دکتر چه تصمیمی باید می گرفت؟
باید میزان دارو را بالا می برد و او را می کشت
نمی توان تصمیم گرفت
نباید میزان دارو را بالا برد
برای قضاوت در این مورد سؤالاتی مطرح می شود. لطفا درجه اهمیت هر سؤال را با علامت ضربدر مشخص کنید:
درجه اهمیت: خیلی کم یا اصلا – کم – متوسط – زیاد – بسیار زیاد
1- آیا باید قوانین اجتماعی را رعایت کرد؟
2- اگر تجویز داروی زیاد در حکم کشتن بیمار باشد، باید دکتر هم مثل سایر افراد جامعه، قانونی رفتار کند؟
3- آیا بهتر نیست که جامعه در مرگ و زندگی دخالتی نداشته باشد؟
4- آیا دکتر می تواند این کار را پنهانی انجام دهد؟
5- آیا جامعه حق دارد کسی را که نمی خواهد به زندگی خودادامه دهد وادار به ادامه ی زندگی کند؟
6- آیا مرگ، بدون توجه به نظر جامعه، مرگ باارزشی است؟
7- آیا دکتر بایدرنج این خانم را درک کند یا نگران نظر جامعه در این مورد باشد؟
8- اگر فری به دیگری کمک کندتا به زندگیش پایان دهد، شرکت خودکشی او نیست؟
9- آیا فقط خدا می تواند به زندگی انسان پایان دهد؟
10- آیاتصمیم دکتر در این مورد به ارزشهایی که به آن پای بند است بستگی پیدا می کند؟
11- آیا جامعه می تواند به افراد اجازه دهدکه هر وقت خواستند به زندگی خود پایان دهند؟
12- آیا جامعه می تواند خودکشی یا قتل از روی ترحم را مجاز بداند ولی همچنان حافظ زندگی افرادی باشد که می خواهند زنده بمانند؟
حالا از سؤالات بالا مهمترین آنها را به ترتیب اولویت انتخاب کنید و شماره سؤال را زیر ستون مربوطه بنویسید:
اولویت شماره سؤال
اول
دوم
سوم
چهارم
