یکی از انگیزه های اصلی شکل گیری این اثر و اقدام مشتاقانه برای تهیه و تدوین مجموعه ای که در بردارنده ی اهمیت جایگاه آموزشی و تربیتی موزه ها در فرایند یادگیری دانش آموزان باشد، نتایج پربار سفر کوتاه و فشرده ی اینجانب به کشور انگلستان بود که به سرپرستی دوست عزیز و نیک اندیش، جناب آقای مهدی شاه حسینی، ریاست محترم سازمان دانش آموزی و همراهی و همپایی جوان فرهیخته جناب آقای امید ملکی، مسئول محترم روابط بین الملل سازمان مزبور، در مهر ماه 83 فراهم گردید.(1)
پیامد این دیدار سه روزه که به بازدید از موزه ها و خانه های علم اختصاص داشت، نگاه و نگرش ما را نسبت به کارکرد فرهنگی و تربیتی موزه ها و مراکز علمی تحت تأثیر قرار داد. این سفر، با توجه به برنامه های فشرده ای که در قالب بازدید از موزه های مشهور و بزرگ شهرهای لندن و منچستر تنظیم شده بود موجب شد، تا به زمینه ها و فرصت های پنهان و بالقوه ی کشور خودمان پی برده و برای چگونگی کشف این منابع، و استفاده ی بهینه از آن بیندیشیم. در واقع، این مأموریت ذهن انگیز و عبرت آموز موجب شد تا نسبت به فرصت های از دست رفته، و قابلیت ها و ظرفیت های به جا مانده در کشور خودمان آگاه تر شویم. همچنین این که چرا و چگونه در کشوری که علی رغم برخورداری از غنی ترین و
مستعدترین ذخایر تمدنی و گنجینه های فرهنگی و آموزشی، شرایطی پیش نیامده است که بتوان در به کارگیری این سرمایه ی عظیم برای آموزش نسل جدید اقدام شایسته ای به عمل آورد.
به راستی چگونه می توان «موزه های مرده» را به «مدرسه های زنده» تبدیل کرد؟ چگونه می توان گردش های «تفننی و تفریحی» صرف را به گردش های «علمی و تخیلی» ارتقا داد؟ چگونه می توان بین «آموزه های مدرسه ای» و «دیدارهای موزه ای» پیوندی معنی دار برقرار کرد؟ چگونه می توان ضمن عبور آگاهانه از مسیر گذشته، به تولید و خلق سازه های پویای آینده دست یافت؟ و چگونه می توان ضمن تکیه بر بنیادهای فرهنگی و سنت های دینی و ملی کشور خود از تکنیک ها و دستاوردهای علمی و آموزشی کشورهای پیشرفته برای توسعه و کاربری آموزشی موزه ها و راه اندازی شهرک های علمی، فرهنگی، هنری و تاریخی بهره جست؟
چگونگی پاسخ به این سؤالات و ارائه ی راهکارهای علمی و عملی، و ترسیم دورنمای «طرح جامع آموزش از طریق موزه ها«، بخش عمده ای از دغدغه های ذهنی و عاطفی ما بود که قرار شد پس از بازگشت از سفر، پشتوانه های علمی اجرایی این طرح با مشارکت کارشناسان و صاحب نظران پی ریزی گردد.
آن چه که پیش رو دارید «مقدمه ای بر یادگیری فعال موزه ها» است که بخش عمده ی آن گزیده و تلخیصی از مجموعه مطالبی است که درسال 79 و 80 توسط دبیرخانه ی دفتر اجرایی موزه ی علوم سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی به انگیزه ی راه اندازی شهرک های علمی، و احیای موزه ها ترجمه شده است و در این جا با افزوده هایی از مبانی نظری، ویژگی های یادگیری فعال در موزه ها، و راهکارها و راهبردهای علمی و اجرایی، گردآوری و تدوین شده است.
در یک نگاه کلی، این کتاب از سه بخش متمایز اما مرتبط تشکیل شده است.
در بخش اول، ضمن توضیح مبانی نظری و علمی یادگیری فعال و خلاق، به اهمیت و جایگاه آموزشی- تربیتی موزه ها اشاره شده است. هر چند بحث تغییر نگرش معلمان و دانش آموزان نسبت به آموزش از طریق موزه ها مستلزم فرهنگ سازی جدیدی در قلمرو نظام آموزشی رسمی و غیر رسمی کشور است، اما در این جا تلاش شده است تا فرصت ها، ظرفیت ها، شرایط و روش های بهره گیری از این سرمایه ی عظیم بازیابی و بازخوانی شود.
در بخش دوم که غالبا گردآوری و بازآرایی مطالب ترجمه شده از پایگاه های علمی- آموزشی موزه های دیگر کشورها می باشد، تلاش شده است که تلخیص این مطالب به گونه ای باشد که با نیازهای کاربردی و امکانات و شرایط خاص کشور ما تا اندازه ای همخوانی داشه باشد، و نقش موزه ها را در فرایند یاددهی- یاگیری فعال یادآور شود.
در بخش سوم، به شیوه های اجرایی بازدید از موزه ها، دستورالعمل های مربوط به توسعه و تجهیز موزه ها، چگونگی تهیه ی زیرنویس ها و بروشورهای آموزشی، و نحوه ی ارزش یابی از فعالیت های بازدید کنندگان اشاره شده است.
انتظار می رود خوانندگان علاقه مند به حوزه ی آموزش و پرورش غیر رسمی و کارشناسان و پژوهشگران نظام آموزشی کشور با مطالعه ی این مجموعه، نظرها و پیشنهادات روشنگر خود را در چگونگی توسعه و بهبود طرح های آموزشی به سازمان دانش آموزی ارائه دهند تا در آینده ی نزدیک شاهد عملی شدن مراحل علمی و اجرایی طرح «آموزش از طریق موزه ها» به شکل فعال و سازمان یافته ی آن، باشیم.
عبدالعظیم کریمی
1) این سفر به دعوت British Council انجام گردید.
