روش فعال(1) روش غیر فعال (فعل پذیر((2)
روش فعال: ترغیب کودک به عنوان فردی که به صورتی فعال واقعیت را کشف و بازآفرینی می کند.
روش غیر فعال: تشویق کودک به عنوان فردی که باید به صورتی فعل پذیر از واقعیت نسخه برداری کند.
روش فعال: کمک به دانش آموز که بیاموزد «چگونه» یاد بگیرد.
روش غیر فعال: دیکته کردن به دانش آموز که «چه چیزهایی» را باید یاد بگیرد.
روش فعال: سازوکارهای ترغیب و تشویق، درونی و خودجوش است.
روش غیر فعال: سازوکارهای ترغیب و تشویق، ناشی از عوامل بیرونی و خارجی است.
روش فعال: تشویق، دست یابی به تعادل ساخت های ذهنی خود فرد است.
روش غیر فعال: تشویق، دست یابی به پاداش های عینی دیگران است.
روش فعال: فرایند تحریک و پیش رفت، تعادل جویی است.
روش غیر فعال: فرایند تحریک و پیش رفت، پاداش جویی است.
روش فعال: معلم تکالیف یادگیری را به تبع مراحل تحول دانش آموز برمی گزیند.
روش غیر فعال: معلم تکالیف یادگیری را به تبع وظایف و انتظارات خود بر می گزیند.
روش فعال: ترغیب موجب تحریک اشتها و اشتیاق به دانستن می شود.
روش غیر فعال: تشویق بیرونی موجب توقف و اشباع ذهن مخاطب می شود.
روش فعال: کیفیت میزان تشویق با نوع کیفیت رفتار همانند می شود.
روش غیر فعال: تشویق، تصادفی، پراکنده یا غیر سیستماتیک است.
روش فعال: در فرایند تشویق، جزئیات کارهایی که کودک انجام داده، مشخص است.
روش غیر فعال: تشویق صرفاً محدود به محرک های خوشایند است.
روش فعال: تشویق، «خودجوش» و متنوع و حاکی از توجه دقیق به کارهای کودک است.
روش غیر فعال: تشویق، یکنواخت و همراه با واکنشی شرطی و از پیش تعیین شده است.
روش فعال: در مورد قابلیت یا ارزش کارهای دانش آموزان، بازخوردها و آگاهی هایی به آنان داده می شود.
روش غیر فعال: در مورد وضعیت دانش آموزان هیچ گونه بازخوردی به آنان داده نمی شود.
روش فعال: دانش آموزان در جهت درک رفتار «فرایند مدار» هدایت می شوند.
روش غیر فعال: دانش آموزان در مقایسه ی خود با دیگران نتیجه گرا و مبتنی بر رقابت (برنده و بازنده) هدایت می شوند.
روش فعال: دستاوردهای فعلی دانش آموز با تجربه های پیشین او مقایسه می شود.
روش غیر فعال: دستاوردهای همسالان، زمینه ی توصیف دستاوردهای فعلی دانش آموز می شود.
روش فعال: ملاک تشخیص، تلاش و توان دانش آموز و ارائه ی تکالیف متنوع به دانش آموزی معین است.
روش غیر فعال: بدون در نظر گرفتن تلاشی که به کار رفته یا معنای این دستاورد، به دانش آموزی معین تکلیف داده می شود.
روش فعال: موفقیت، نتیجه ی تلاش و توانایی است و به دانش آموز القا می شود که در آینده می تواند انتظار توفیق های مشابهی را داشته باشد.
روش غیر فعال: موفقیت، صرفاً نتیجه ی توانایی یا عواملی خارجی مثل شانس یا ساده بودن تکلیف است و دانش آموز با دیگران مقایسه می شود.
روش فعال: در دانش آموز این احساس ایجاد می شود که به دلیل لذتی که از انجام تکلیف می برد یا مهارتی که کسب می کند، تلاش نماید.
روش غیر فعال: در دانش آموز این احساس ایجاد می شود که به دلایل بیرونی (جلب رضایت معلم، پیروزی در رقابت یا جایزه و. . .) تکلیف را انجام دهد.
روش فعال: توجه دانش آموز بر رفتاری که به تکلیف مربوط است، متمرکز می شود.
روش غیر فعال: توجه دانش آموز بر معلم و مرجع قدرت یا کسی که بر کار او نظارت دارد، متمرکز می شود.
روش فعال: ارزش رفتار مربوط به تکلیف در فرایند شناختی و ویژگی های مطلوب آن پرورانده می شود.
روش غیر فعال: در فرایند دخالت، توجه از رفتار مربوط به تکلیف، منحرف می شود.
همان گونه که از این مقایسه ی رودرو بر می آید، آن چه در نظام تعلیم و تربیت جاری و روش های کنونی بدان عمل می شود، غالباً بر تربیت دگرانگیخته متکی است.(3)
1) Active.
2) Passive.
3) برای مطالعه ی بیش تر درباره ی تشویق و خودانگیختگی، بنگرید به «تشویق بیرونی«، مانع «خودانگیختگی درونی» است!، در کتاب تربیت آسیب زا؛ تألیف نگارنده؛ ص 110.
