صدای آدمی را می توان به یک آلت موسیقی تشبیه کرد که طبعا نت های یکنواخت را نمی نوازد. وقتی زخمه ای بر چنگ دل خویش می زنیم کلمات را با لحنی خشن، ملایم و یا معمولی و با زیر و بمی متفاوت، ملایم و یا یکنواخت ادا می کنیم. تمام این خصوصیات در برداشت شنونده از پیام گوینده نقش اساسی دارد. پاره ای از کارشناسان ارتباطات مدعی اند که (بخش عمده ای) از استنباط اولیه از هر عبارت، بستگی به «نحوه ی» بیان آن دارد.(1) در واقع افراد از «طرز گفتار» ما بیش از «محتوای گفتار» مان می توانند به حالات و هیجانات ما پی ببرند. لحن گفتار در بعضی اوقات محتوای آن را تحت الشعاع قرار می دهد.
بعضی صداها پرمایه و غنی، برخی دیگر آوازگونه، تعدادی گرم و دلنشین، گروهی آکنده از افاده و غرور، و سرانجام پاره ای هم سرد
و بی روح و یکنواخت است. لحن صدا از کیفیت صوت، طنین و گویایی آن رنگ می گیرد. تغییر در کیفیت صوت گویای احساسات، عواطف و تفاوت در معانی است. زیر و بم صدا تعیین کننده ی نت بالا یا پائین یا ترکیبی از این دو نت است که موجب تنوع صدا و قوت آن می شود. ترکیب مناسبی از سرعت کلام و زیر و بم صدا موجب جذابیت کلام می گردد.
صدای بعضی افراد مانند شهدی که از ظرفی خارج شود بسیار آرام و دلنشین است، شماری دیگر با سرعت و یک نفس چهچه می زنند. پاره ای دیگر هم بسان گلوله ای که از مسلسلی شلیک می شود کلمات را با فشار از دهانشان بیرون می رانند، تعدادی هم صدایشان به جیغ و ناله بیشتر شباهت دارد. زیر و بم متغیر در کلام، همچنین سرعت آن، در برداشت دیگران از پیام ما تأثیر می گذارد.
همه این موارد از آثار ارتباط غیرکلامی و نامرئی است یعنی آثار ناپیدا و نهفته ای که در پشت کلمات است. لذا در عین حال که ارتباط کلامی است اما لحن صدا و آهنگ گفتار در خلال کلمات پیام هایی را ارسال می کند که از محتوای پیام فراتر می رود.
انسان با شیوه ای خاص از تکلم به دنیا نمی آید. بلکه برحسب تجربه و عادت، سرعت، زیر و بم، آهنگ صدا و لحن کلام خود را برمی گزیند. شاید بعضی از ما همچون اغلب مردم از صدای خود که چون یک آلت موسیقی نیرومند قادر به تولید انواع صداها با کیفیت های متفاوت است آنقدر که شاید و باید بهره نبرده ایم. این یک ضرورت و نیاز اجتناب ناپذیر در برقراری ارتباط با دیگران است که به این استعداد
نهفته در وجودمان پی ببریم و از آن به نحو مطلوب و مؤثر استفاده کنیم. به ویژه در جریان تعلیم و تربیت و در ارتباط دو جانبه و چند جانبه بین مربی و متربی و عوامل درونی و بیرونی که در مجموع، یک فضای گشتالتی و ادراک میدانی را ایجاد می کند. این گونه نمادهای نامحسوس می تواند آثار محسوسی را در «پس زمینه«های فرآیند تدریس و یا تربیت بر جای گذارد. بارها مشاهده شده است که یک عبارت پند آمیز را با لحن خوشایند، ملایم، نافذ، مهربانانه، دلسوزانه و دلنشین مطرح کرده ایم و اثر آن همچون شعله ای سوزان تمامی وجود شنونده را در برگرفته و منجر به تکانه های بزرگی در ساختار شخصیتی او شده است. برعکس همان عبارت را با لحن و بیانی دیگر به فرد دیگری منتقل شده است، اما هیچگونه تغییری در او ایجاد نکرده است. هرچند عوامل دیگری غیر از نمادهای غیرکلامی در این تأثیرگذاری دخیل هستند اما لحن سخن و موسیقی کلام نقش مهمی در این زمینه دارد.
گویا به همین خاطر است که برای اثر بخش کردن تبلیغات تجاری از روان شناسی «صدا» استفاده می کنند. آزمایش صدها گوینده برای انتخاب لحنی که دارای گرمی، جذابیت، لطافت، قاطعیت و آرامش باشد به همین سبب صورت می گیرد. در اینجا این سؤال را می توان مطرح کرد که برای تبلیغ پیام های تربیتی تا چه اندازه به این ویژگی های روان شناختی توجه می شود؟ تا چه میزان در جذب و گزینش و نگهداشت نیروی انسانی در آموزش و پرورش این ملاک ها مطمح نظر قرار می گیرند؟ تا چه میزان در برنامه های آموزشی تربیت معلم در پرورش و تقویت این جاذبه ها توجه می کنند؟
تا چه اندازه فرهنگ نشانه ها، گفتمان نمادین، هنر زیبایی شناسی در نظام آموزشی جایگاه خود را باز کرده است؟
به نظر می رسد پاسخ به این سؤال خود موجب تولید پرسش های عمیق تر و جدی تر می شود و ما را در چالش های عصر جدید با ارتباطات الکترونیکی و آموزش های مجازی و فرهنگ های دیجیتالی قرار می دهد. عصری که تعلیم و تربیت و شکل گیری افکار و تکوین شخصیت افراد محدود به برنامه ها، طرح ها و قواعد از پیش تعیین شده نیست، بلکه بعضا ناشی از حوادث غیر مترقبه و امواج نامرئی رسانه های پنهان و غیر رسمی است، جهانی که تا پریروز «دهکده ی جهانی«، و تا دیروز «خانه ی جهانی» و امروز «همراه جهانی» است!(2)
1) Lasswell, H. D. , The Structure and Function of Communication in Society, 1972.
2) مراد از «همراه جهانی«، اشاره به ظهور نسل جدید تلفن های همراه است که با اتصال غیرمکانیکی (Wireless) و بدون محدودیت (borderless) به شبکه جهانی اینترنت می توانند انسان را در هر موقعیت و زمان و مکانی همراه جهان کند.
