ناهماهنگی بین حکم اخلاقی و رفتار اخلاقی یکی از مسائلی است که کهلبرگ و پیاژه در پژوهشهای متعدد خود بدان اشاره کرده اند. امکان دارد که کودک و بزرگسال هر دو در ارائه استدلال از یک نوع حکم اخلاقی برخوردار باشند، اما رفتار اخلاقی آنها یکسان نباشد. لذا بررسی نوع حکم اخلاقی، ارزشی را الزاما نشان نمی دهد. از همین جاست که نقش «خاصیت جانشینی» در فرایند تحول اخلاقی مطرح می شود. زیرا در مراحل تحول اخلاقی، امکان بازگشت به مراحل پایین تر وجود دارد؛ برخلاف مراحل تحول شناختی که چنین رجعتی امکان پذیر نیست و این توحید یافتگی(1) و یگانه شدن مخصوص دوره های تحول هوش است، حال آنکه در سایر زمینه ها، مانند اخلاق، با خاصیت جانشینی روبه رو هستیم. حکم اخلاقی از عینی(2) به فاعلی(3)، مانند مراحل تحول شناختی نیست. چون بزرگسالان نیز بسیاری اوقات مثل کودکان به طور «عینی» و بر اساس «اخلاق عینی» قضاوت می کنند و واکنش آنها بر اساس «اخلاق عینی» ظهور می یابد، نه اخلاق فاعلی.
از نظر کهلبرگ و پیاژه، همیشه احتمال این امکان وجود دارد که در مراحل تحول اخلاقی، فردی به مرحله اخلاق فاعلی رسیده باشد و دوباره به اخلاق عینی بازگردد.
مطالعات کهلبرگ و «کندی» در این زمینه، اشاره دارد که عوامل عاطفی و شناختی منجر به بروز چنین بی ثباتی و بازگشت پذیری می گردد. آنها الگویی برای تبیین این مسئله ارائه کرده اند که طبق آن روشن می شود فرد چگونه از حکم اخلاقی به سوی رفتار اخلاقی سیر می کند. این روند شامل چهار مرحله است:
1- تفسیر فرد از موقعیت اخلاقی: فرد در برخورد با موقعیت اخلاقی مبتنی بر مراحل تحول اخلاقی کهلبرگ، تفسیری را ارائه می دهد که با موقعیت های اخلاقی رابطه دارد.
2- انتخاب: در این وهله فرد عملی را که متناسب با آن موقعیت تشخیص می دهد، بر می گزیند. در این انتخاب نیز همان مرحله ی استدلال اخلاقی فرد نقش دارد.
3- در مرحله ی بعد، فرد به میزان مسئولیت و الزامی که این انتخاب برای او پیش آورده است، توجه می کند و به عبارتی، فرد در این محله قضاوتی درباره مسئولیت آفرینی و موقعیت و انتخابی که کرده انجام می دهد.
4- در پایان، اگر قضاوت مرحله ی قبلی به میزان کافی مسئولیت ساز و الزام آور باشد، آن انتخاب به عمل می پیوندد و بالاخره از حکم اخلاقی به رفتار اخلاقی ارتقا می یابد. ولی اگر مسئولیتی به همراه نیاورد، امکان وقوع آن بسیار کم می شود.
1) Integration.
2) Objective.
3) Subjective.
