این بخش، شامل قضاوت آزمودنی ها درباره ی داستانهایی است که به صورت زوج مطرح می شود و آزمودنی پس از مقایسه ی آن دو، قضاوت و استدلال خود را بیان می کند.
گروهی از آزمودنی ها با توجه به جنبه ی مادی شرایط مطرح شده درداستان، قضاوت می کنند و گروهی دیگر نیت فاعلی را معیار قضاوت گرفته و بالاخره، گروه سوم- که در بین این دو واقع شده اند- نه کاملا به جنبه ی مادی نظر دارند و نه نیت فاعل را در همه موارد مد نظر قرار می دهند؛ به عبارت دیگر، تزلزل و بی ثباتی در قضاوت این گروه به چشم می خورد.
در این قسمت نیز ما برای اینکه بتوانیم از مجموع پاسخ های متنوع و استدلالهای مختلفی که آزمودنی ها در طیف های متفاوت مرحله ی بینابینی ارائه می دهند، دسته بندی مشخصی داشته باشیم و بتوانیم از نظر رتبه بندی بین پاسخ به لحاظ ضعف و شدت استدلال تفکیکی قائل شویم، ناگزیر اقدام به نمره گذاری به شکل کمی می کنیم.
در اینجا کلیه ی داده های این بخش بر اساس نمرات «صفر تا پنج» نمره گذاری شده اند؛ به این صورت که نمره ی صفر به داده های گروه اول (مسؤلیت عینی) و نمره ی پنج به داده های گروه اخلاق فاعلی داده شده و برای گروه سوم- که بینابینی هستند- نمرات از یک تا چهار، بر اساس شدت و ضعف استدلال و نزدیکی به مسئولیت عینی یا مسئولیت فاعلی، منظور شده است.
نمره گذاری مربوط به داستان نوع اول برای سنجش اخلاق عینی و اخلاق فاعلی در رابطه با داستان شکستن فنجانها:
نمره ی صفر: مسئولیت عینی کامل
پاسخ هایی این نمره را دریافت کرده اند که معیار قضاوت آنها یکی از موارد ذیل بوده است؛
یعنی دقیقا به جنبه های مادی و عینی داستان اشاره دارند:
توجه به نتیجه ی مادی یا عوامل مادی در داستانها.
داستان اول:
_ مثال (1(:
– کدومشون کار بدتری کردن؟
– اون که پانزده تا استکان شکسته.
– چرا؟
– بیشتر از او یکی استکان شکسته.
داستان دوم:
_ مثال)2(:
-کدومشون کار بدتری کردن؟
-دومی
-چرا؟
-چون پنج تا نون دزدیده، ولی اولی فقط یک آدامس دزدیده.
نمره ی یک: کلیه ی یافته هایی که این نمره را دریافت کرده اند نشانه هایی اندک و متزلزل از نیت را دارند و به همین دلیل از دسته ی قبلی متمایز می گردند و در واقع بیانگر پایان مسئولیت عینی از یک طرف و آغازی برای مرحله ی بینابینی هستند که بتدریج به سمت مرحله ی بالاتر و توجه کامل به نیت و انگیزه در قضاوت پیش می روند. این یافته ها به موارد ذیل تقسیم می شوند:
اشاره به فردخاطی و نیت او بدون هیچ گونه تبیین و دلیلی.
داستان اول:
_ مثال)1(:
– کدومشون کار بدتری کردن؟
– اون که مربا رو ورداشته و فنجان رو شکسته.
– چرا؟
– نمی دونم؛ نه، اون که استکانهای زیادتری شکونده، نه، اون که بی اجازه رفته توی آشپزخانه.
– چرا؟
– خب دیگه.
داستان دوم:
_ مثال (2(:
– کدومشون کار بدتری کردن؟
– هر دو شون.
– چرا؟
– چون دو تا دزدی کردن.
– حالا کدومشون رو باید تنبیه کنیم؟
– اولی رو.
– چرا؟
– نه هر دو تا رو باید تنبیه کنیم.
نمره ی دو: این نمره که نمایانگر مرحله بینابینی یا برزخ (بین مسؤلیت عینی و مسئولیت فاعلی) است یافته های زیر را به خود اختصاص می دهد.
تنزل دادن نظریه پس از تلقین منفی و یا ضمن پرسش های بیشتر.
داستان اول:
_ مثال (1(:
– خب حالا اگر بخواهیم این دو تا را به خاطر کار زشتی که کردن تنبیه کنیم، کدومشون رو باید بیشتر تنبیه کرد؟ یا کدومشون کار بدتری کردن؟
– اون که بدون اجازه ی مامانش رفته مربا رو می خواسته بخوره و فنجان رو شکسته.
– چرا؟
– چون بدون اجازه مامانش بوده.
– آخه من از یک پسر دیگه ای که همسن و سال تو بود پرسیدم، گفت: اون که پانزده تا فنجان شکسته مقصرتره. آیا راست می گفت؟
– آره.
– چرا؟
– چون اون خیلی به مامانش ضرر زده و همه ی فنجانها رو شکسته. . .
داستان دوم:
_ مثال (2(:
– کدومشون کار بدتری کردن؟
– اون که آدامس دزدیده.
– چرا؟
– چون برای خودش ورداشته، ولی اون یکی نونها رو برای فقیر برده. (پس استدلال مخالف) فکر کنم اون درست تر می گفته، چون خیلی نون دزدیده. . .
نمره ی سه: مرحله ای بالاتر از مراحل برزخ:
اصلاح نظریه پس از تلقین منفی (تغییر نظریه به سمت نیت فاعلی) و یا ضمن پرسش های بیشتر.
داستان اول:
_ مثال (1(:
– کدومشون کار بدتری کردن؟
– اون که بی اجازه رفته سر قفسه ی آشپزخانه.
– نه هر دوشون.
– کدومشون بیشتر مقصرن؟ (پس از استدلال مخالف) نه، همون که گفتم.
– مطمئنی؟
– آره، ولی خب اون هم خیلی استکان شکسته.
داستان دوم:
_ مثال (2(:
– کدومشون مقصرترند؟
– اون که آدامس رو ورداشته برای خودش. (پس از استدلال مخالف) اون که نونها رو دزدیده.
– چرا؟
– نه، من اگر بودم اون که آدامس رو دزدیده بود بیشتر تنبیه می کردم، اون یکی هم که نونها رو دزدیده بود باید تنبیه می شد. چون خیلی نون دزدیده.
نمره ی چهار: این نمره نمایانگر آغاز مرحله ی اخلاق فاعلی و توجه به انگیزه و نیت در قضاوت است که شامل یافته های زیر می شود:
اشاره ی جزئی به نیت همراه با تزلزل.
داستان اول:
_ مثال (1(:
– کدومشون مقصرترند؟
– اولی. چون بی اجازه ی مامانش رفته مربا رو ور داره، ولی دومی که تقصیر نداشته، چون حواسش نبوده. (پس از استدلال مخالف) نه، به نظر من همون اولی مقصرتر بوده، یک مقدار هم دومی. چون اون خیلی از فنجانها روشکسته. باید حواسش رو جمع می کرد.
داستان دوم:
_ مثال (2(:
– کدومشون مقصرترند؟
– اون که آدامس دزدیده.
– چرا؟
– چون آخه فقط برای خودش ور داشته، ولی اون یکی نونها رو داده به دوستش که بخوره و گشنه نمونه. (پس از استدلال مخالف) خب شاید هم اون یکی، ولی عوضش اون نونها رو داده به دوستش.
نمره ی پنج: اخلاق فاعلی
اشاره کامل و صریح به نیت و انگیزه با دلایل روشن و واضح که در واقع آغاز مرحله ی خودپیروی از مراحل تحول اخلاقی است.
داستان اول:
_ مثال (1(:
– کدومشون مقصرترند؟
– خب معلومه دیگه، اولی.
– چرا؟
– چون یواشکی، بدون اجازه ی مادرش رفته سر مرباها. (پس از استدلال مخالف)
اون اشتباه قضاوت کرده، چون اون که تقصیری نداشته. مقصر مامانش بوده که صندلی رو از پشت در بر نداشته.
داستان دوم:
_ مثال (2(:
– کدومشون مقصرترند و کار بدتری کردن؟
– اون که آدامس رو دزدیده.
– چرا؟
– چون اون آدامس رو برای خودش خواسته ولی اون یکی نونها رو برای دوست فقیرش برده. (پس از استدلال مخالف(- نه همون که گفتم، چون اون که برای خودش نخواسته، اون خواسته دلسوزی بکنه و دوستش رو سیر بکنه که از گشنگی نمیره.
