کافرکُش بسیار یابی
اما خویشتن کُش اندک یابی(1)
»و اما منفعت فتوت آن است که جوانمرد، پیوسته شادمان و «خوشدل» باشد و مشفق و ناصح خلق خدا در مصالح دین و دنیا، او به مهمات دینی و دنیوی ایشان «بی تکلف» قیام نماید و چنانکه «خود» به کسب کمالات مشغول باشد تمامت رفقا و اصحاب را بر آن دارد و ایشان را در آن ممد و معاون باشد و هیچکس نتواند بود که به خصال فتوت محتاج نباشد چه بی اتصاف بدان، در دنیا مذموم و ذلیل بود و در عقبی، مطرود و شقی و به اتصاف بدان در این جهان محمود و عزیز و در آن جهان مقبول و سعید!«(2)
و اما بعد. . . بزرگی گفته بود: پیشتاز کسی است که دیگران را به پیش براند! و برنده آن نیست که از دیگری جلو بیفتد بلکه فراتر از آن، این است که دیگران را نیز در برنده شدن یاری برساند.(3)
به همین روال می توان گفت: خوشبخت کسی است که دیگران را خوشبخت کند و شادمان و خوشدل آن است که خلق خدا را شادمان و خوشدل کند!
حال، باید دید که در تعلیم و تربیت امروز با توجه به شتاب رقابت فرساینده بین دانش آموزان و مد معدل گرایی و بت 20 گرایی! و شتاب سرسام آور و فرد گرایی که هرکس در تلاش است که به هر نحوی و به هر بها و بهانه ای و به قیمت هر افسون و فسانه ای خود را از دیگری و دیگران جلو بیندازد تا چه اندازه ای برای تقویت و پرورش روح جمعی، همبستگی و نوع دوستی اقدام کرده ایم؟ ما را چه شده است که آئین رقابت گرایی، خود بینی، مسابقه محوری، برنده مداری و تک تازی را جایگزین آئین رفاقت گرایی، دیگر خواهی، تعاون محوری، مدارا مداری و همتانگری کرده ایم؟
ما باید به دانش آموزان یاد بدهیم که راه سعادت خود را از طریق سعادتمند شدن دیگران بجویند و پیشرفت خود را در پیش راندن دیگران بیابند و هویت خود را در هم آمیزی با هویت دیگران کشف کنند. زیرا تنها از طریق گستردگی ارتباط با دیگران است که به شناخت عمیق تر خویش می رسیم و با محبت ورزیدن به دیگران است که خود را دوست می داریم.
ما زمانی به رضایت درونی خواهیم رسید که خوشبختی و نشاط دیگران را نیز مد نظر داشته باشیم، هنگامی برای خود نافع و سودمند خواهیم بود که به دیگران منفعت برسانیم و آنگاه به تحقق خود معنی خواهیم بخشید که همدردی و همدلی با مردم را در خود پرورش دهیم.
این است آئین فتوت و جوانمردی که تعلیم و تربیت ما سخت از آن دور افتاده است و هم اکنون بیش از هر زمان به آن نیازمند است. زیرا جهان کنونی به مهرورزی بیش از هوشمندی نیازمند است و مدارس امروز به تعاون و همکاری بیش از تسابق و تک تازی محتاج است و دانش آموزان امروز به همدلی و هم حسی بیش از رقابت و تک روی نیازمند هستند. این در حالی است که در مدارس امروز آئین رقابت، کیش موفقیت و انتخاب نفرات برتر از طریق ایجاد رقابت های تخریبی و برگزاری مسابقات فرسایشی افزایش یافته است. این نوع نگرش به موفقیت و پیشرفت نه تنها ابزاری برای رسیدن به اهداف تربیتی نیست بلکه آفتی خطرناک برای تخریب ارزش های انسانی و اسلامی شده است!
در حکایتی که نقل گردید جوهره ی فتوت و فضیلت آدمی در توجه به مصالح دیگری و دردها و رنج های هم نوعان است، و این فضیلت دگر خواهی و دگر دوستی زمینه ای آشکار برای توسعه خویشتن و عشق به خود که سرچشمه ی عشق به دیگری است می باشد.
1) نامه های عین القضاة، ص 163.
2) رساله ی فتوتیه، شمس الدین محمد بن محمود آملی، مندرج در رسائل جوانمردان، به تصحیح مرتضی صراف، ص 67.
3) این جمله از انیشتن نقل شده است، در کتاب 24 مقاله، حاصل عمر. ترجمه ی ناصر موفقیان.
