نمره: صفر – پاسخ ها: برای کودکانی که هرگونه دستور بزرگسال را صحیح می دانند و میان آنچه که درست است و آنچه که با دستورات بزرگسالان مطابقت دارد تفاوتی قائل نمی شوند. در این گروه عدالت از استناد به قانون و قدرت متمایز نشده و هرچه بزرگسال بگوید درست است: چون پدر (مادر) گفته، درست است و باید اجرا کرد.
نمره: یک – پاسخ ها: برای کودکانی که دستور را غیر عادلانه می دانند، ولی معتقدند که قانون اطاعت (دیگر پیروی) به عدالت ارجحیت دارد. بنابراین، بدون هیچ بحثی باید دستور داده شده را اجراء کرد. کودکان این گروه بین عدالت و اطاعت تمایز قائل می شوند، ولی اطاعت را بر عدالت مقدم می دانند: -مادر کار درستی کرده که این حرف رو زده؟ – نه، چون دختره باید کارای خودشو بکنه و پسره هم همینطور. پس چرا پسر کارها رو میکنه؟ – چون مادرش گفته – می تونه بگه نه نمی کنم- نه، چون بزرگتره!
نمره: دو – پاسخ ها: این دسته کودکانی هستند که دستور را غیر عادلانه می دانند و از روی ترس از تنبیه، عدالت را بر اطاعت ترجیح می دهند: – پس به نظر تو مادر کار خوبی کرده؟ – نه- به نظر تو اگر می گفت، دختره حرفش رو گوش می کرد یا نه؟- باید گوش می کرد، ولی اگر پدر اشتباه می کرد، باید به او می گفت- یعنی به پدرش می گفت که این کارت اشتباهه؟ – بله، باید می گفت که این کارت اشتباهه.
نمره: سه – پاسخ ها: کودکانی که دستور را غیر عادلانه می دانند ولی با حالتی متزلزل و متناقض در اظهارات مجبور به اطاعت هستند.
نمره: چهار – پاسخ ها: کودکانی که دستور را عادلانه نمی دانند و معتقد به اطاعت فعل پذیر نیستند، اما به علت علاقه مندی و به قصد همکاری، مطیع بودن و خوشرویی نشان دادن را بر بحث و مجادله ترجیح می دهند.
نمره: پنج – پاسخ ها: کودکانی که علاوه بر غیر عادلانه دانستن دستورات و رعایت احترام متقابل و همکاری دوجانبه، راه حلهای فراتر از دستورات پدر را طرح می کردند. در این گروه مساوات طلبی ساده جای خود را به مفهوم ظریف تری از عدالت می دهد که آن را انصاف می نامیم وعبارت است از اینکه هیچ گاه تساوی بدون در نظر گرفتن موقعیت خاص درنظر گرفته نمی شود. لذا در این گروه تساوی طلبی تحول می یابد و بر هر ملاحظه ی دیگری ارجحیت می یابد.(1)]
داستانهای مشابه دیگر را نیز می توان بر اساس همین رتبه گذاری و مقوله بندی مشخص کرد. آنچه که در همه ی داستانها ملاک عمومی وثابت است، مکانیزم استدلال ونوع قضاوتی است که آزمودنی از نیت و یا نتیجه ی عمل اخلاقی ارائه می دهد. در واقع ساختار استدلال مطرح است نه محتوای آن. چه در داستانهای پیاژه وچه در داستانهای کهلبرگ آنچه که از ثبات و
استحکام برای طبقه بندی مراحل تحول اخلاقی کودکان محرز است، نوع استدلالی است که آزمودنی ها برای توجیه اعمال قهرمان های داستان می آورند.
هر چند کمی سازی پاسخ های کودکان به سؤالات آزمون بسیار دشوار و پیچیده به نظر می رسد، اما اخیرا روان شناسان دیگری چون «دایمون«، «رست» و «سلمن» با تکیه بر تکنیک های پیاژه و کهلبرگ توانسته اند مقیاس های کمی سازی اندازه گیری رشد اخلاق کودکان را بر اساس معیار و شاخص های عینی تر ارائه کنند. (دایمون، رست و سلمن 1986(.
سؤالاتی برای بحث
1- سعی کنید انواع پاسخ های داده شده توسط آزمودنی را به حسب مراحل تحول اخلاقی از نظریه پیاژه و کهلبرگ طبقه بندی کنید و سپس انگیزه ی هر یک از آزمودنی را در استدلالی که در قضاوت خود نسبت به توصیه ی عمل اخلاقی قهرمان داستان دارند، مشخص کنید.
2- اگر انگیزه ی دانش آموزان در رابطه با استدلالهای قضاوت اخلاقی آنها شناخته شود، چه نقشی در امر تربیت اخلاقی آنان خواهد داشت؟
3- نمونه هایی از داستان های اخلاقی را که بتوان از آنها در کلاس درس یا کلاسهای آموزش اخلاق جهت ارتقاء ورشد استدلال اخلاقی دانش آموزان بهره گرفت، بازسازی کنید.
4- چرا بحران های اخلاقی (محذورات و دو راهی های اخلاقی) توأم با تحریک قوای عقلانی دانش آموزان، جهت پیشبرد سطح اخلاقی آنان مؤثر است؟
5- روش بالینی پیاژه در وارسی تفکر طبیعی و پاسخ خودانگیخته ی کودک چه کاربردی در برنامه ها و آموزشهای تربیت اخلاقی دانش آموزان دارد؟
6- داستانهای ارائه شده در این بخش را در مورد 3 کودک 5 تا 10 ساله و 3 کودک 10 تا 15 ساله به آزمایش بگذارید و بر اساس راهنمای سیستم نمره گذاری مندرج در جداول مربوطه، نتایج کار خود را با نتایج پیاژه و کهلبرگ مقایسه کنید.
7- در برخوردها و ارتباطهای اجتماعی خود با دیگران در زمینه ی مسائل اخلاقی، استدلالها و توجیحاتی را که افراد برای کارهای اخلاقی یا غیر اخلاقی خود می آورند، استخراج کنید و در سطوح و مراحل اخلاقی کهلبرگ قرار دهید.
8- شاخص های رشد اخلاقی فردی که در مرحله ی پنجم و ششم از نظریه کهلبرگ قرار دارند چیست؟ نمونه ای از آنها را در رفتارهای اخلاقی دیگران جستجو کنید.
1) ر. ک؛ پایان کارشناسی ارشد، خدیجه آرین، تحول مفهوم دروغگویی.
