جایى که سهیم شدن آغاز مى‏شود

باید بپذیریم که بخشى از دلیل ما براى سهیم شدن فرزندانمان، با دیگران این است که نمى‏خواهیم در نظر آنان خودخواه جلوه کنند. ولى در این مورد محدودیت‏هایى را که سن کودکان ایجاب مى‏کند، باید به خاطر داشته باشیم. رسیدن به از خودگذشتگى به پیشرفت آرام و تدریجى توانایى‏هاى شناختى کودک بستگى زیادى دارد که اجازه مى‏دهد احساسات و نیازهاى دیگران را درک کند. کودکان خردسال براى سهیم کردن دیگران در اموال خود آمادگى ندارند؛ زیرا به راستى نمى‏توانند خود را به جاى دیگرى بگذارند. دست یافتن به توانایى دیدن دنیا از چشم دیگرى، به زمانى طولانى نیاز دارد که تا بزرگسالى ادامه مى‏یابد.

به زمانى که کودک در گهواره است برگردید؛ او «همه چیز» از جمله پدر و مادر را متعلق به خود مى‏داند. در واقع، نوزاد حتى پدر و مادر را از خود جدا نمى‏داند. نقطه‏ى عطف بزرگ و رو به رشد زمانى فرامى‏رسد که کودک مى‏تواند مادر را موجودى مستقل از خود بشناسد.

کودکان چون نمى‏توانند دیدگاه کسى به جز خود را به درستى درک کنند، طبیعى است که خودخواه باشند. آنان همه چیز را مى‏خواهند و هم اکنون هم مى‏خواهند. و این تنها ویژه‏ى دختر یا پسر کوچولوى شما

نیست، بلکه میلیون‏ها کودک نوپاى دیگر در سراسر کره‏ى زمین به همین گونه رفتار مى‏کنند. بخشى از وظیفه‏ى ما پدر و مادرها است که به تدریج خودپسند نبودن را به آنان آموزش دهیم.

بهتر است در ابتدا با سهیم شدنى آغاز کنید که به فداکارى شخصى نیاز ندارد. شما مى‏توانید آشنایى کودک را با این فرایند از زمانى که خیلى کوچک است آغاز کنید: با تقسیم چیزى به چند قسمت و تأکید بر کلمات کلیدى مشخص و معرفى مفهوم شراکت. «ما این هویج‏ها را قسمت مى‏کنیم، چند تا مال تو، چند تا مال من.» یا: «یک شیرینى مال تو، یک شیرینى مال بابا، یکى هم مال من.» بچه‏ها به تدریج که بزرگ‏تر مى‏شوند، راه‏هاى پیشرفته‏ترى را در سهیم شدن مى‏آموزند: تعارف کردن به مهمانشان پیش از آنکه سهم خود را بردارند، یا انتظار کشیدن تا وقتى که نوبت به آنان برسد.

کودکان خردسال زندگى اجتماعى را با بازى کردن در کنار یکدیگر آغاز مى‏کنند، شرکت در آن چیزى که روان شناسان «بازى در کنار هم» مى‏نامند. در این بازى، بچه‏ها از حضور یکدیگر لذت مى‏برند و به همدیگر توجه دارند؛ ولى با هم زیاد کارى ندارند. آنان، در سنین حدود دو و نیم مى‏توانند بازى واقعى با یکدیگر را شروع کنند. این مرحله در پیشرفت اجتماعى کودک مرحله‏اى مهم به حساب مى‏آید. در این زمان کودک آماده است گام‏هاى اولیه را در زمینه‏ى شراکت بردارد.

تامس که دو و نیم سال دارد، با چند کامیون بارى چوبى سرگرم بازى است. دیوید که همسن اوست، به وى نزدیک مى‏شود و یکى از آنها را برمى‏دارد. تامس بى‏درنگ کامیون را از او مى‏گیرد. به طور معمول، در چنین وقت‏هایى یکى از بزرگ‏ترها دخالت و اصرار مى‏کند که کودک اسباب بازى خود را به کودک دیگر بدهد؛ ولى بهتر این است که به کودکان اجازه دهیم خودشان تصمیم بگیرند.

اگر تامس سهیم شدن اسباب بازى را با دیوید رد کند، براى مدت طولانى از داشتن همبازى محروم خواهد بود و اگر مدتى تنها بماند، خواهد فهمید که داشتن همبازى یکى از مزایاى سهیم شدن اسباب بازى با دیگرى است. در این لحظه ما مى‏توانیم به تامس بگوییم که دیوید مایل است با او بازى کند؛ اما اگر او این دعوت را نپذیرد، نباید در آن اصرار بورزیم. ما مى‏توانیم به دیوید بگوییم که شاید تامس مى‏خواهد بعدا با او بازى کند و کمک کنیم او با اسباب بازى دیگرى سرگرم شود. ما، در عین حال که مى‏خواهیم کودکان آنچه دارند با دیگران سهیم شوند، مایلیم به حق آنان در انتخاب و انجام دادن کارهایى که نامربوط به آنان است نیز احترام بگذاریم و مى‏خواهیم وقتى تصمیمى گرفته مى‏شود، از آن خود آنان باشد.

کنجکاوى طبیعى کودک معمولا در این فرایند نقشى مهم بازى مى‏کند. دیوید، پس از آنکه تامس او را به بازى نمى‏گیرد با اسباب بازى

دیگرى که از یک قایق چوبى و حیوانات رنگى زیبا تشکیل شده است، شروع به بازى مى‏کند. تامس به دیوید نگاهى مى‏اندازد، حیوانات خیلى جذاب‏اند و به نظر مى‏رسد دیوید از بازى با آنها خیلى لذت مى‏برد. تامس با علاقه‏اى که هر دم بیشتر مى‏شود، همچنان به دیوید نگاه مى‏کند. سرانجام، در حالى که چند تا از کامیون‏ها را در دست دارد، به او نزدیک مى‏شود و یکى از آنها را به دیوید مى‏دهد تا بر روى کشتى بگذارد. دیوید، در مقابل، دو گورخر به او مى‏دهد که در کامیون قرار دهد. بچه‏ها کم کم مى‏فهمند که بازى کردن با یکدیگر مى‏تواند از تنها بازى کردن لذت بخش‏تر باشد.

ما امیدواریم به تدریج که بچه‏ها بزرگ‏تر مى‏شوند تمایل خود انگیخته‏اى به سهیم شدن با دیگران در آنان رشد یابد. با این حال، در این مورد همیشه نمى‏توانیم به حسن نیت آنان امید داشته باشیم. براى ایجاد گرایش به سهیم شدن، لازم است این احساس براى کودک درک کردنى باشد و نیز احساس زیان به او دست ندهد. ما مى‏توانیم کمک کنیم موقعیت‏هایى فراهم شود که گویى شراکت سهیم شدن موقعیتى براى پیروزى است.

در بعد از ظهرى، اندى چهار ساله براى بازى به دیدن بهترین دوستش جف رفته است. جف، در اتاقى پر از اسباب بازى، یک ورق کاغذ سفید بر روى سه پایه‏ى نقاشى مى‏گذارد. اندى به او نزدیک مى‏شود و

مى‏گوید: «منم مى‏خوام نقاشى کنم.» جف، در واکنش اولیه، قلم مو را به تندى از دست او مى‏گیرد. مادر جف، با مشاهده‏ى آغاز مجادله‏اى احتمالى، به سرعت چند قلم موى دیگر و نیز یک کاغذ بزرگ نقاشى براى آنان مى‏آورد و مى‏گوید: «بیایید بچه‏ها، چطوره که با هم یک نقاشى بکشین؟» پسرها خوشحال‏اند؛ زیرا سهیم شدن براى آنان به معناى به دست آوردن چیزهاى بیشتر است – قلم موى بیشتر، کاغذ بزرگ‏تر، نقاشى بیشتر. مادر جف سهیم شدن را براى آنان آسان‏تر مى‏سازد.

بیشتر بچه‏ها، خیلى پیش از آنکه وارد کودکستان شوند، مفهوم مالکیت و شراکت را مى‏آموزند. بچه‏ها، در این سن، مى‏توانند تفاوت میان مالکیت، استفاده و قرض دادن اشیا را درک کنند. آنان مى‏دانند چه چیزى مال آنان است و چه چیزى به دیگران تعلق دارد. آنان همچنین مى‏فهمند بعضى چیزها براى استفاده‏ى همه است. با این حال، فریادهاى پر تب و تاب «مال من، مال من!«، «نه اون مال منه!» «نه اون مال منه!» فضاى محیطى را که کودکان نوپا در آن به بازى مشغول‏اند، پر مى‏کند. یکى از چیزهاى مهمى که کودکان در سال‏هاى پیش از مدرسه مى‏آموزند این است که چگونه و چه وقت با دیگران سهیم شوند.

البته، لازم است بدانیم که بعضى چیزها – مانند عروسک یا خرس عروسکى یا پتویى مخصوص – مى‏تواند براى کودک جایگاه ویژه‏اى داشته باشد – آنها گرمى، آرامش، عشق و امنیت مى‏دهند. بچه‏ها، وقتى‏

همراه وسایل مخصوص خود هستند، به خاطر وابستگى عمیق به آنها، خود را در آغوش مادر احساس مى‏کنند. اعضاى خانواده باید به این وسایل احترام بگذارند و از کودکان نخواهند گنجینه‏هاى خود را با کسى سهیم شوند. این وسایل، به عنوان رفتارى تنبیهى، هرگز نباید از کودکان دور شوند یا مورد تمسخر قرار گیرند. چنانچه این اشیاى با ارزش به وسیله‏ى یکى از خواهر و برادرها یا دوستى مورد آسیب یا خطر خراب شدن و از بین رفتن قرار گیرد، نباید کودک را براى رها ساختن آن زیر فشار قرار داد. ما مى‏توانیم به گیرنده توضیح دهیم که بعضى چیزها را نمى‏توان شریک شد و او باید براى بازى کردن چیز دیگرى پیدا کند.

و به خاطر داشته باشید، «پتوهاى» کهنه نباید دور انداخته شوند – آنها را باید شست و تمیز نگاه داشت. (بعضى از این گنجینه‏ها به دانشگاه خواهند رفت – و نیز فراتر از آن!)