»سلیمان بن عبدالملک به دوستی زنان و شکمبارگی پرداخته بود. از این رو مردم در دوران خلافت او به وصف خوراک های گوناگون و رنگین و بیان انواع خوشمزه و کمیاب آن ها می پرداختند و در گفتگو از داستان زنان به راه افراط و شیدایی می رفتند و با یکدیگر از زناشویی با آزادگان و برخورداری از کنیزان و چگونگی افزایش نیروی مردی گفتگو و همداستانی می کردند.
و در روزگاری و برعکس، عمر بن عبدالعزیز به قرآن و نماز و روزه می پرداخت. از این رو مردم در زمان او هنگامی که به یکدیگر می رسیدند از هم می پرسیدند «ذکر امشب تو چیست؟ چه اندازه از قرآن حفظ داری؟ کی قرآن را ختم کردی؟ دیشب چند رکعت نماز گزاردی. آیا بیشتر در مسجد نماز می خوانی یا در خانه؟ آیا امروز روزه داری؟ در هر ماه چند روز روزه می گیری«؟(1)
و اما بعد. . . اینکه گفته اند دین مردم همان است که زمامداران بر آن می زیند و اندیشه رعیت متأثر از اندیشه حاکمیت است و منش افراد بر اساس منش حکام شکل می گیرد و اینکه رسول اکرم صلی الله علیه و اله فرمود: «چنانکه هستید بر شما حکومت می کنند«، نشان از تعامل پایدار بین حکومت و تربیت دارد.
این چنین است که رابطه ی تربیت و حاکمیت و تعامل این دو با یکدیگر در پردازش فرهنگ و نگرش افراد جامعه بسی آشکارتر می شود. اما باید در این میان بین باورهای قلبی افراد با تظاهرات رفتاری آنان، بین اطلاعت مطبوع و اطاعت منفور، بین دین داری و دین نمایی و بین مقبول نمایی و معبود گرایی تمایزی ظریف و لطیف قایل شد!
1) مرموزات اسدی در مرموزات داوودی، به اهتمام محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران 1352، ص 107.
