برای تسریع در تحول اخلاقی، چیزی مؤثرتر از این نیست که احترام متقابل، ارزنده سازی دیگران و بالاخره رهایی از «خودمیان بینی» و سرانجام «میان واگرایی» در کودک توسعه یابد و این تحول بزرگ متضمن زمینه سازی های متعدد برای ایجاد ارتباط با همسالان و توسعه ی میدان روابط اجتماعی فرد با محیط خویش است.
طرح معما و ایجاد سؤالات اکتشافی و معنادار در چهارچوب تفسیر و تحلیل حوادث روزمره ی کودک از جانب خود او، می تواند گام مهمی در نزدیک ساختن سازمان ذهنی او به مراحل بهینه ی تحول اخلاقی باشد. از این طریق است که فرد فرصت و موقعیت تجربی و عینی درک احساسات دیگران را به دست می آورد؛ نمونه ای از این برخورد را می توان به شرح زیر عنوان کرد:
محسن پنج ساله، به منزل دوستش احمد رفته بود تا با یکدیگر بازی کنند. در جریان بازی، اختلافی بروزکرد و محسن با اسباب بازی خود ضربه ای به احمد زد و بازی در همین جا خاتمه یافت. پدر و مادر محسن از روش «پرسش و طرح معما«، به جای نصیحت مستقیم و دستورهای آمرانه استفاده کردند تا فرزند خود را از احساس درستش آگاه کنند:
پدر: امروز وقتی با احمد بازی می کردی، چه اتفاقی افتاد؟
محسن: احمد با من بازی نمی کرد. همه اش با رضا بازی می کرد، من هم با اسباب بازی به سرش زدم.
مادر: به نظر تو کار درستی کردی؟
محسن: نه.
مادر: چرا نه؟
محسن: برای اینکه دردش آمد.
مادر: بله، دردش آمد. سرش درد گرفت، اما به نظر تو تنها سرش درد گرفت؟
محسن: نه، اوقاتش هم تلخ شد.
پدر: چرا باید اوقاتش تلخ شده باشد؟
محسن: ممکن است خیال کند که او را دوست ندارم.
پدر: خوب اگر اینطور فکر کند، چه می شود؟
محسن: غمگین می شود.
مادر: بسیار خوب، اگر باز هم با احمد بازی کنی و او به حرفت گوش ندهد، چه می کنی؟
محسن: او را نمی زنم.
مادر: بله البته، اما چطو می توانی اختلافتان را حل کنی؟
محسن: نمی دانم.
مادر: خوب، به نظر من اگر بخواهی تو هم می توانی به گوشه ای بروی و تنها با خودت بازی کنی. احتمالا کنجکاوی احمد را جلب می کنی، آن وقت برای اینکه بداند تو چه کار می کنی، سراغت می آید.
محسن: خیلی خوب، اگر نیامد چی؟
مادر: می توانی بگویی: احمد اگر نتوانیم با هم بازی کنیم، ترجیح می دهم به خانه ی خودم بروم.
پدر: حالا برای اینکه هم خودت خوشحال شوی و هم احمد، چه می توانی بکنی؟
محسن: به او تلفن می زنم و عذر خواهی می کنم. (و همین کار را هم کرد)
همان طوری که ملاحظه می شود، پدر و مادر محسن از طریق طرح سؤالات و معماهایی کودک را در کشف راه حل و یافتن منطقی که با خصوصیات مرحله ی بالاتر همراه است، یاری می دهند. باید توجه داشته باشیم که هدف روش طرح سؤال ایجاد احساس تقصیر و گناه در کودک نیست، بلکه هدف این است که او با رعایت احساسات دیگران به تحول اخلاقی خود کمک کند.
